دومین بنای مرقد مطهر حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) به دستور والی موصل، «امیر ابوالهیجاء عبدالله بن حمدان حمدانی»، در دهۀ اول قرن چهارم هجری و در دوران خلیفه «مقتدر بالله عباسی» (۲۹۵-۳۱۷هجری) ساخته شد.
دکتر «صلاح فرطوسی» احتمال داده است که تاریخ ساخت این بنا در سال۳۱۱هجری باشد و مینویسد:
«هیچیک از پژوهشگران موفق به یافتن تاریخ دقیق این عمارت نشدهاند، اما به نظر من، دستور ساخت آن در سال ۳۱۱هجری، صادر شده است. زیرا ابوالهیجاء در همان سال برای انجام حج به نمایندگی از خلیفه منصوب شد.
احتمالاً در مسیر خود به کوفه توقف کرده – همانطور که حجگزاران عراقی معمولاً عمل میکردند – و قبر مطهر حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) زیارت کرده است، و دستور ساخت بنایی را صادر کرده و سپس به مراسم حج رفته است.»
گنبدی چهار گوشه
«ابنحوقل» (درگذشت۳۸۰هجری) نیز مینویسد:
«ابوالهیجاء عبدالله بن حمدان، این مکان را مشهور ساخت، و بر روی آن حصاری مستحکم ایجاد کرد. او بر روی قبر، گنبدی عظیم و بلند با چهار گوشه، و درهای متعدد ساخت، آن را با پردههای فاخر پوشاند و کف آن را با بهترین فرشها، مفروش کرد. در این مکان بسیاری از فرزندان او و بزرگان آل ابیطالب، خارج از این گنبد دفن شدند، و زمین اطراف حصار بزرگ نیز، به خاک آرامگاه آل ابیطالب اختصاص یافت.»
این حصار، نخستین دیواری است که گرداگرد منازل شهر تازه تأسیسی که اطراف قبر مطهر حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) شکل گرفته بود، احاطه کرده است؛ همانطور که دستبند، مچ را احاطه میکند. از بررسی متون تاریخی مشخص میشود که دفن مردگان در داخل شهر و در کنار دیوارهای آن، صورت میگرفته است.
«ادریسی» (درگذشت۵۵۹هجری) مینویسد:
«در فاصلۀ شش کیلومتری کوفه، گنبدی بلند و باشکوه به چشم میخورد که دارای چهار گوشه است. این گنبد از هر طرف دارای درهایی است که بستهاند و با پردههای نفیس و زیبا پوشانده شدهاند. کف آن با فرشهای مرغوب مفروش شده است. گفته میشود که قبر علی بن ابیطالب در آن قرار دارد و اطراف گنبد، محل دفن آل ابیطالب است. این گنبد توسط «ابوالهیجاء عبدالله بن حمدان» در دوران عباسیان ساخته شده، و پیش از آن در دوران بنیامیه، پنهان بوده است.»
«ابن وردی» (درگذشت۸۵۲ یا ۸۶۱هجری) دربارۀ کوفه مینویسد:
«در کوفه گنبدی عظیم وجود دارد که گفته میشود قبر علی بن ابیطالب، در آن قرار دارد و اطراف گنبد، محل دفن آل علی است. این گنبد به دستور ابوالعباس عبدالله بن حمدان در دوران عباسیان ساخته شده است.»
«شیخ جعفر محبوبه» نیز از نسخۀ خطی «شیخ علی آل کاشفالغطاء» با عنوان «سمیر حاضر و أنیس مسافر» نقل میکند:
«آل حمدان، اموات خود را از شام، حلب، دیاربکر، موصل، فارس و عراق به نجف منتقل میکردند و هدایای معتبر خود را به قبر امیرالمؤمنین (علیهالسلام) میآوردند، شامل چراغهای طلای خالص و نقره، شمشیرهای مزین به جواهر و آثار گرانبها از پادشاهان، مردان، زنان، دختران و فرزندانشان که در زمان نگارش این اثر در خزانۀ غروی علوی موجود بوده است.»
منبع
برگرفته از کتاب «تاریخ المرقد العلوی المطهر»
