با بررسی روایات تاریخی مشخص می‌شود مکان دقیق واقعۀ عاشورا در سرزمین کربلا و جزئیات آن در کلام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) ذکر شده است.
سرزمین کربلا
در کتاب الارشاد به نقل از جویریه بن مسهر عبدی روایت شده است:
«هنگامی که با امیرمؤمنان (علیه‌السلام) به طرف صفّین می‌رفتیم، به منطقۀ کربلا رسیدیم. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در کنارۀ لشکر ایستاد و سپس به چپ و راست نگریست و گریست و سپس فرمود: "به خدا سوگند، اینجا خوابگاه مرکب‌ها و جای کشته شدن آن‌هاست." به او گفته شد: ای امیرمؤمنان! اینجا کجاست؟
فرمود: "اینجا کربلاست. گروهی در آن، کشته می‌شوند که بدون حساب به بهشت وارد می‌شوند" و سپس حرکت کرد.»
کنارۀ فرات
در کتاب مسند ابن‌حنبل به نقل از عبداللّه بن نُجَی، روایت شده است:
«او که مسئول وسایل طهارت امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) بود، با ایشان که عازم صفّین بود، حرکت کرد. هنگامی که از کنار نینوا می‌گذشت، امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) ندا داد: "صبر داشته باش، ابا عبداللّه! صبر داشته باش، ابا عبداللّه! در کنار فرات!"
گفتم: یعنی چه؟
فرمود: "روزی بر پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) وارد شدم و چشمانش اشک‌بار بود." پرسیدم: ای پیامبر خدا! آیا کسی شما را ناراحت کرده است؟ چرا اشک از چشمانت سرازیر است؟
پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) فرمود: "جبرئیل، اندکی پیش، از نزدم رفت. او برایم گفت که حسین در کنار رود فرات، کشته می‌شود."
پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) فرمود: "جبرئیل گفت: آیا می‌خواهی خاک آنجا را ببویی؟ گفتم: آری. و جبرئیل، دستش را دراز کرد و مشتی از خاک آنجا را به من داد و من دیگر نتوانستم جلوی ریزش اشک خود را بگیرم."»
محل خیمه‌گاه
در کتاب کامل الزیارات روایتی ذکر شده است که امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) مکان دقیق واقعۀ عاشورا را توضیح داده‌اند:
«امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) با گروهی از یارانش از کربلا گذشت. به آنجا که رسید، اشکْ چشمانش را پر کرد و سپس فرمود: "اینجا خوابگاه شتران آن‌ها و اینجا جایگاه اسباب سفرشان است و اینجا خونشان ریخته می‌شود. خوشا به حال تو ای خاک که خون‌های عاشقان، بر روی تو ریخته می‌شود."»
محل قتلگاه
در کتاب البدایه و النهایه به نقل از محمّد بن سعد و غیر او، روایت شده است: «امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در حرکت به صفّین، از کربلا و از کنار درختان حنظل گذشت. از نام آنجا پرسید.
گفتند: کربلا. فرمود: کرب (رنج) و بلا! و فرود آمد و نزد درختی در آنجا نماز خواند.
سپس فرمود: "اینجا شهیدانی کشته می‌شوند که بهترینِ شهیدان به‌جز صحابه هستند. آنان بدون حساب به بهشت در می‌آیند" و به جایی در آنجا اشاره کرد. آنجا را نشانه‌گذاری کردند و حسین (علیه‌السلام) در همان‌جا کشته شد.»
مکان ریختن خون شهدا
در کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی روایت شده است:
«امیرمؤمنان (علیه‌السلام) با مردم حرکت کرد، تا آنکه به یک یا دو میلی کربلا رسید. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) پیشاپیشِ مردم رفت تا به جایگاه بر خاک افتادن شهیدان رسید و فرمود: "در اینجا دویست پیامبر و دویست وصی، از دنیا رفته‌اند و دویست سبط پیامبر با پیروانشان شهید شده‌اند." سپس سوار بر اشترش، درحالی‌که پای از رکاب بیرون داشت، به گرد آن چرخید و چنین فرمود: "اینجا خوابگاه مرکب‌ها و جایگاه بر خاک افتادن شهیدان است. پیشینیان، بر ایشان پیشی نمی‌گیرند و پسینیانِ، به ایشان نمی‌رسند."»
منبع
محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامۀ امام حسین (علیه‌السلام) بر پایۀ قرآن، حدیث و تاریخ، ج۳
