ماه مبارک رمضـان، ماه بـهار قـرآن، ماه نزول آیـات نـور، بهترین فرصت است برای شناخت امیرمومنان در آیینه کلام خداوند؛ «آیات علوی»نگاهی است به شان و منزلت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در قرآن کریم.
آیه مورد بحث امروز، آیه ۷ سوره بینه می باشد:
إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّة [۷]
[امّا] كساني كه ايمان آوردند واعمال صالح انجام دادند، بهترين خلق [خدا] هستند.
آیه خَیرُالبَریَّه (آیه ۷ سوره بینه) از آیاتی است که در شأن أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام نازل شده است. و این آیه از فضایل أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام به شمار می‌آید.
بر اساس روایاتی که در منابع شیعه و سُنی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده، منظور از عبارت «خیرالبریه»، به معنای بهترینِ آفریدگان، أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام و پیروان او هستند.
ابن‌عبّاس رحمة‌الله‌علیه روایت کرده است:
أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ؛ درباره‌ی علی و شیعیان او نازل شده است.
ابن‌کوّاء به أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام عرض کرد:
«یا أمیرالمؤمنین! مرا از قول خدای عزّوجل: إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرْ الْبرَیَّة خبر ده».
پس امیرالمؤمنین علیه‌السلام سکوت کرد.
و چون ابن الکوّاء سؤال خود را تکرار نمود، باز هم آن حضرت سکوت کرد و چون بار سوّم سؤال را تکرار نمود، حضرت درحالی‌که با صدای بلند سخن میگفت فرمود:
«وای بر تو ای ابن الکوّاء!
اینان ما و یاران ما در روز قیامت هستند، رو سفید و غرقه در نور، شاداب و خوش منظر و خوش دیدار که با چهره¬هایشان شناخته میشوند». (۱)
أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام به اهل شورای خلافت فرمودند:
«شما را به خداوند سوگند می‌دهم آیا به یاد دارید هنگامی که نزد شما آمدم و با رسول خدا صلیاللهعلیهوآله نشسته بودید رسول خدا صلیاللهعلیهوآله فرمود: این برادر من است که نزد شما می‌آید.
در اینجا متوجّه من شد و بعد به‌طرف کعبه روی آورد و فرمود: «سوگند به خدایی که این کعبه را ساخت که أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام و شیعیان او رستگار می‌باشند، و بعد متوجّه شما شدند و فرمودند: او نخستین کسی از میان شما است که ایمان آورد و از شما بیشتر در انجام اوامر خداوند سخن گفته.
بیش از همه شما به عهد خدا وفا کرده، و در داوری‌ها از همه شما داناتر است، و بیش از شما در میان رعیّت به عدالت رفتار می‌کند، و مزایا و حقوق را مساوی و برابر تقسیم می‌نماید و بیش از همه شما در نزد خداوند مقام و منزلت دارد».
در این هنگام خداوند متعال این آیه را نازل فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ …
در اینجا رسول صلیاللهعلیهوآله تکبیر گفت و شما هم تکبیر گفتید و بعد همه شما اظهار شادمانی نمودید و تبریک گفتید، آیا شما این جریان را باور دارید»؟
گفتند: «آری». (۲)
یزید بن شراحیل، کاتب أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام، ازایشان نقل می‌کند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به او فرمود:
«رسول خدا صلیاللهعلیهوآله درحالی‌که سر به سینه‌ی من گذاشته بود، فرمود:
ای علی! آیا نشنیدای که خداوند متعال فرمود:
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ؟
ایشان، تو و شیعیانت هستید و وعده‌گاه من و شما در حوض کوثر است.
در آن هنگام که امّتها برای حساب به زانو افتند، شما روسفید و تابناک فراخوانده می شوید».(۳)
جابر رحمة‌الله‌علیه نقل کرده است:
«نزد پیامبر خدا نشسته بودیم که أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام آمد، پیامبر صلیاللهعلیهوآله به او نگاه کرد و گفت: برادرم نزد شما آمد، سپس به سوی کعبه توجه نمود و گفت:
«سوگند به پروردگار! این بنا که او و شیعیانش همان نجات یابندگان در روز قیامت هستند».
سپس روی به سوی ما کرد و گفت:
«آگاه باشید که به خدا سوگند! نخستین شما از نظر ایمان به خدا و پایدارترین شما در کار خدا و وفادارترین شما به عهد خدا و داورترین شما به حکم خدا و تقسیم‌کننده‌ترین شما به مساوات و عادل‌ترین شما در رعیت و بزرگترین شما نزد خدا از نظر مزیّت، اوست.»
سپس جابر رحمة‌الله‌علیه گفت:
«پس خداوند نازل کرد: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ .
هر وقت که علی می‌آمد اصحاب محمّد صلیاللهعلیهوآله می‌گفتند:
بهترین مردم پس از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله پیش شما آمده است».(۴)
رسول خدا صلیاللهعلیهوآله فرمود:
«وقتی مرا به معراج بردند و به سدرۀ المنتهی رسیدم، بویی خوش به مشامم رسید و بوی عنّابِ آن پراکنده شد، پس به جبرئیل گفتم: «این چیست»؟
گفت: «این سدرۀ المنتهی است که با دیدنتان مشتاق دیدن پسرعمویتان شده است»
پس صدای یک منادی را شنیدم که از نزد پروردگارم به گوش میرسید و میگفت:
«محمّد افضل انبیا و مرسلین است و أمیرالمؤمنین‌علی‌بن‌أبی‌طالب علیه‌السلام افضل اولیا است و پیروان ولایت او بهترین مردم‌اند».(۵)
ابن‌عبّاس رحمة الله علیه نقل می کند:
«پیامبرصلی‌الله‌علیه وآله آیه «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ» را تلاوت کرد و به أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام فرمود: «منظور این آیه تو و شیعیان تو هستند، تو و شیعیانت در روز قیامت راضی و خوشحال می‌آیید و دشمن تو خشمناک و سرافکنده می‌آید.»
أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام گفت: «ای رسول خدا صلی‌الله‌علیه وآله! دشمن من کیست»؟
فرمود: «کسی که از تو بیزاری می‌کند و تو را لعنت می‌کند».
سپس پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآله فرمود: «هرکس بگوید که خدا أمیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام را رحمت کند، خدا او را رحمت می‌کند».(۶)
منابع
۱. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۳۰۴ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۹۰/ سعدالسعود، ص۱۰۸
۲. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۳۰۶ بحارالأنوار، ج۶۵، ص۵۵/ بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۴۶
۳. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۳۰۴ بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۴۴/ روضهْ الواعظین، ج۱، ص۱۰۵/ نورالثقلین؛ «اجتمعت» بدل «جثت»/ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۴۶۳/ الصراطالمستقیم، ج۲، ص۶۹/ المناقب، ج۳، ص۶۸/ کشف الغمهًْ، ج۱، ص۳۰۱/ البرهان
۴. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۳۰۸ بحارالأنوار، ص۳۴۵، ص۳۵/ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۵؛ «بتفاوت»/ بحارالأنوار، ج۶۵، ص۱۳۳/ بشارهًْ المصطفی، ص۹۱؛ «بتفاوت لفظی»/ کشف الغمهًْ، ج۱، ص۱۵۲/ البرهان/ نورالثقلین
۵. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۳۰۶ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۴۶
۶. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۳۰۴ بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۴۶/ فرات الکوفی، ص۵۸۳/ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۴۶۵/ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۴۶۰/ بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۴۶/ بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص۱۴۷/ مشکاهًْ الأنوار، ص۹۱
