دلائل و شواهد پیشگامی امیرالمؤمنین علیهالسلام در متون اسلامی به قدری فراوان است که بیان همه آنها از حد گنجایش این مطلب بیرون است ولی به عنوان نمونه تعدادی از روایات را با مضمون اولین نمازگزار پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در ادامه از پیش نظر میگذرانید.
- پیش از همه، خود پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله به پیشقدم بودن حضرت امیرالمؤمنین علی علیهالسلام تصریح کرده و در میان جمعی از یاران خود فرمود: «نخستین کسی که در روز رستاخیز با من در کنار حوض (کوثر) ملاقات میکند پیشقدمترین شما در اسلام، علی بن ابیطالب است.»[۱]
- دانشمندان و محدثان نقل میکنند: نبی مکرم اسلام حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله روز دوشنبه به نبوت مبعوث شد و مولای متقیان علی علیهالسلام فردای آن روز (سه شنبه) با او نماز خواند.[۲]
- امام در جای دیگر از سبقت خود در اسلام چنین یاد میکند:«خدایا من نخستین کسی هستم که به سوی تو بازگشت، و پیام تو را شنید و به دعوت پیامبر تو پاسخ گفت و پیش از من جز رسول خدا کسی نماز نگزارد.»[۳]
- و در جایی دیگر حضرت امیرالمؤمنین علی علیهالسلام میفرمود: «من بنده خدا و برادر پیامبر صلیاللهعلیهوآله و صدیق اکبرم. این سخن را پس از من جز دروغگوی افتراساز، نمیگوید. من هفت سال پیش از مردم، با رسول خدا نماز گزاردم.»[۴]
- عفیف بن قیس کندی میگوید:
من در زمان جاهلیت بازرگان عطر بودم. در یکی از سفرهای تجارتی وارد مکه شدم و مهمان عباس (یکی از بازرگانان بزرگ مکه) شدم، در یکی از روزها در مسجدالحرام در کنار عباس نشسته بودم، در این هنگام که خورشید به اوج رسیده بود، جوانی به مسجد در آمد که صورتش همچون قرص ماه نورانی بود، نگاهی به آسمان کرد و سپس رو به کعبه ایستاد و شروع به خواندن نماز کرد، چیزی نگذشت که نوجوانی خوش سیما به وی پیوست و در سمت راست او ایستاد. سپس زنی که خود را پوشانده بود، آمد و در پشت سر آن دو نفر قرار گرفت و هر سه با هم مشغول نماز و رکوع و سجود شدند.
من (از دیدن این منظره که در مرکز بتپرستان، سه نفر آیین دیگری غیر از مرام بتپرستی را برگزیدهاند) در شگفت ماندم، رو به عباس کرده و گفتم: حادثه بزرگی است! او نیز این جمله را تکرار کرد و افزود: آیا این سه نفر را میشناسی؟ گفتم: نه. گفت: «نخستین کسی که وارد شد جلوتر از هر دو نفر ایستاد، برادرزاده من محمد بن عبدالله [صلیاللهعلیهوآله] و دومین فرد، برادرزاده دیگر من علی بن ابیطالب [علیهالسلام] و سومین شخص همسر محمد است. و او مدعی است که آیین وی از طرف خداوند نازل شده است و اکنون در روی زمین، جز این سه نفر کسی از این دین پیروی نمیکند.»[۵]
این قضیه نشان میدهد که در آغاز دعوت پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله غیر از همسرش خدیجه، تنها حضرت امیرمؤمنان علی علیهالسلام آیین او را پذیرفته بوده است. - در روایتی دیگر امیرمؤمنان حضرت علی علیهالسلام در پاسخ به سؤال مردی یهودی، فرمود: «من نخستین شخصی بودم که اسلام را پذیرفتم، و سه سال از این ماجرا گذشت، در این سه سال هیچکس جز من و خدیجه سلاماللهعلیها خدایش رحمتش کند، نبود که نماز بخواند و به پیامبر صلیاللهعلیهوآله و آنچه بر او نازل شده گواهی دهد.»[۶]
- یكى از راویان حدیث و اصحاب امیرالمومنین، امام على علیه السلام حكایت میكند:
روزی حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام را در مسجد دیدم كه بر بالای منبر نشسته است و در حالی كه مشغول صحبت و سخنرانى بود، تبسّمى نمود به طورى كه دندانهایش نمایان گشت، و در ادامه سخنانش فرمود: من در سنین هفت سالگى، با رسول خدا صلیاللهعلیهوآله در بیابان مشغول چوپانی بودیم، چون موقع نماز شد، نماز را دو نفرى به جماعت خواندیم، ابوطالب وارد شد و اظهار داشت: چه مىكنید؟ رسول خدا صلیاللهعلیهوآله در جواب چنین اظهار نمود: خداى سبحان را عبادت و پرستش مى كنیم، تو هم اسلام بیاور و با ما نماز بخوان؛ و خداوند متعال را پرستش نما. سپس حضرت علی علیه السلام در ادامه داستان افزود: خداوندا! من نمىشناسم بندهاى از امّت پیغمبرت را كه قبل از من، همراه پیغمبرت نماز خوانده باشد، چون از سنّ هفت سالگى با او نماز خواندهام. و در روایتى دیگر وارد شده است كه امام على علیهالسلام فرمود: «پیش از آن كه كسى با حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله نماز بخواند، من سه سال همراه آن حضرت نماز مىخواندم.»[۷] - در آغاز اسلام هنگامى که وقت نماز فرا مىرسید پیامبر صلیاللهعلیهوآله براى اداى نماز به بعضى از درههاى مکه مى رفت و تنها على بن ابىطالب به صورت پنهانى همراه او بود. روزى پدرش ابوطالب گفت: «فرزندم! این چه دینى است که تو بر آن هستى؟» گفت: «اى پدر! من به خدا و رسول خدا صلیاللهعلیهوآله و آنچه را از سوى او آورده ایمان آوردم و با او نماز خواندم»؛ … ابوطالب گفت: «آگاه باش که او تو را جز به خیر و نیکى فرا نخوانده است؛ هرگز از او جدا مشو.»[۸]
شعرا و نخستین کسی که به پیامبر صلی الله علیه وآله ایمان آورد و نماز گزارد
ایمان آوردن امیرالمؤمنین حضرت على علیهالسلام به عنوان نخستین نفر به قدرى روشن است که جمعى از شعراى معروف نیز در اشعارشان آن را به عنوان یکى از افتخارات مولای متقیان على علیهالسلام ذکر کردهاند.
یکى از آنان درباره او مىگوید: «اَلَیْسَ اَوَّلَ مَنْ صَلىّ لِقِبْلَتِکُمْ * وَاَعْلَمَ النّاسِ بِالْقُرآنِ وَالسُّننِ؟»؛ آیا او نخستین کسى نیست که به سوى قبله شما نماز گزارد و از همه مردم به قرآن و سنت آگاه تر بود؟
و دیگرى مىگوید: «فَهذا وَ فى الاِسْلامِ اَوَّلُ مُسْلِم * وَ اَوَّلُ مَنْ صَلّى وَ صامَ وَ هَلَّلا»؛ او نخستین مسلمان در [جهان] اسلام است و نخستین کسى است که نماز خواند و روزه گرفت و لا اله الا الله گفت!
مرحوم علامه امینى در الغدیر بیش از ده نفر از شعرا را نقل مىکند که در لابلاى اشعارشان این معنى را سرودهاند.[۹]
[۱] اوّلکم ورودا علی الحوض اوّلکم اسلاما علی بن ابیطالب:- ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، چاپ اول، بیروت، داراحیا التراث العربی، ۱۳۲۸ ه.ق، ج ۳، ص ۲۸.- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ اول، قاهره، داراحیا الکتب العربیه، ۱۳۷۸ه.ق، ج ۱۳، ص ۱۱۹.با همین مضمون:- الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق و اعداد: عبدالرحمن المرعشی، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ ه.ق، ج ۳، ص ۱۷. (منبع : سیره پیشوایان , پیشوایی، مهدی)
[۲] استنبی النبی یوم الاثنین و صلی علی یوم الثلاثا:- ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، چاپ اول، بیروت، داراحیا التراث العربی، ۱۳۲۸ ه.ق، ج ۳، ص ۳۲.- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۹۹ ه.ق، ج ۲، ص ۵۷.این حدیث را حاکم نیشابوری از دو طریق به صورت «نبی رسول الله…» نقل کرده است.(المستدرک علی الصحیحین، تحقیق و اعداد عبدالرحمن المرعشی، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ ه.ق، ج ۳، ص ۱۱۲. (منبع : سیره پیشوایان , پیشوایی، مهدی)
[۳] اللهم انی اول من اناب، و سمع و اجاب،لم یسبقنی الا رسول الله ص بالصلوه. (نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۱۳۱) (منبع : سیره پیشوایان , پیشوایی، مهدی)
[۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت دارالقاموس الحدیث، بی تا، ح ۲، ص.۳۱۲ الکامل، ح ۲، ص ۵۷. (منبع : سیره پیشوایان , پیشوایی، مهدی)
[۵] به مآخذ زیر نگاه کنید:- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ اول، قاهره، داراحیا الکتب العربیه، ۱۳۷۸ ه.ق، ج ۱۳، ص ۲۲۶.- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالقاموس الحدیث، (بی تا) ج ۲، ص.۲۱۲ (با اندکی اختلاف در لفظ.)- ابن ابی الحدید در همان کتاب این قضیه را از قول عبدالله بن مسعود نیز نقل کرده است که او نیز در سفر به مکه شاهد چنین صحنه ای بوده است. (منبع : سیره پیشوایان , پیشوایی، مهدی)
[۶] بحار، ج ۱، ص ۲.
[۷] ترجمه امام علىّ بن ابى طالب از ابن عساكر: ج ۱، ص ۶۰ و ۶۴. (منبع:چهل داستان و چهل حدیث از امام علی علیه السلام، حجه الاسلام و المسلمین عبدالله صالحی)
[۸] السیرة النبویة، الحمیرى المعافرى، عبد الملك بن هشام، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبد الحفیظ شلبى، دار المعرفة، بیروت، بى تا، ج ۱، ص ۲۴۶.
[۹] الغدیر فى الكتاب و السنه و الادب، علامه امینى، عبد الحسین، مركز الغدیر للدراسات الاسلامیه، قم، ۱۴۱۶، چاپ اول، ج ۳، ص ۳۲۸.