مختار در جریان واقعهٔ کربلا، میزبان مسلم بن عقیل، نماینده و فرستادهٔ امام حسین (علیه‌السلام) در کوفه بود و تا زمان شهادت مسلم با او همکاری کرد. پس از آن، به دستور عبیدالله بن زیاد دستگیر و زندانی شد؛ ازاین‌رو، در روز عاشورا در کربلا حضور نداشت.
لقب اعطایی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به مختار
«اصبغ بن نباته»، از اصحاب وفادار و از شاگردان برجسته امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌گوید:
« روزی شاهد بودم که امیر مؤمنان (علیه‌السلام) مختار را که کودکی خردسال بود بر زانوی خویش نشانده و با لطف و مهربانی دست بر سر او می‌کشید و می‌فرمود: “یا کیس، یا کیس”، بعضی آن را با تشدید (کیّس: بسیار زیرک) خوانده‌اند و چون امیر مؤمنان (علیه‌السلام) دو بار کلمه «کیّس» را بر زبان آورد، سپس لقب مختار شد.»
علت آن‌که مختار به این لقب معروف شد، همین سخن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است، فقیه بزرگ شیعه علامه ابن‌نما و آیت‌الله خوئی این نظریه را پذیرفته‌اند.
و احتمال دیگر این‌که چون نام یکی از مشاوران و دوستان برجسته مختار، «کیسان» بود، نام او، لقب مختار شد. او مختار را به قیام تشویق می‌کرد و راهنمایی‌اش می‌نمود.
نامش «کیسان» و لقبش «ابوعمره» بود. یکی از فرماندهان سپاه مختار بود. او به‌شدت با قاتلان امام حسین (علیه‌السلام) برخورد کرد و آنان را نابود ساخت.
خبر امیرالمؤمنین علیه‌السلام دربارهٔ خون‌خواهی مختار از قاتلان سیدالشهدا
در کتب «ملاحم و فتن»، نقل‌هایی در منابع شیعه و سنی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) مشاهده می‌شود که به پیش‌بینی حوادث آینده اشاره دارند.
یکی از حوادثی که در پیشگویی‌های پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه (علیهم‌السلام) وجود دارد، قیام و شهادت امام حسین (علیه‌السلام) و قیام مختار است.
«مقدس اردبیلی» روایتی از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمود:
«سیقتل ولدی الحسین وسیخرج غلام من ثقیف و یقتل من الذین ظلموا، ثلثماثة و ثلثة و ثمانین الف، رجل»
«به زودی فرزندم حسین، کشته خواهد شد، ولی دیری نخواهد پایید که جوانی از قبیله «ثقیف» قیام خواهد کرد و از این ستمکاران، انتقام خواهد گرفت به‌طوری‌که تعداد کشته‌های آنان به ۳۸۳هزار نفر خواهد رسید.»
ممکن است عده‌ای این رقم را دور از واقعیت و اغراق‌آمیز بدانند، اما آنچه مسلم است در جریان قیام مختار، جمع زیادی از دشمنان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و مسببان فاجعه کربلا به هلاکت رسیدند، البته سران آنان که اغلب در عراق بودند، به دست مختار و یارانش کشته شدند که تعداد آنان را می‌توان چندین هزار تن، تخمین زد. در جریان فتح کوفه نیز، تعداد زیادی از دشمنان اهل‌بیت کشته شدند.
در ماجرای شورش بعد از پیروزی قیام مختار نیز شمار زیادی به‌هلاکت رسیدند و در جنگ ابراهیم به فرماندهی «ابن‌زیاد»، که منجر به شکست لشکر شام شد، طبق منابع تاریخی معتبر از لشکر ۸۰هزار نفری شام، تعداد کمی جان سالم به در بردند، بنابراین رقم گفته شده در مورد تعداد کشته‌ها، دور از واقعیت نیست.
علامه مجلسی روایتی از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمود:
«همان‌طور که گروهی از بنی‌اسرائیل، از حق اطاعت کردند و کرامت یافتند و گروهی از آنان عصیان کردند و در نتیجه عذاب شدند، برای شما امت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز چنین خواهد بود.»
سؤال کردند: «ای امیرمؤمنان (علیه‌السلام)، عصیان کننده‌ها چه کسانی هستند؟»
حضرت فرمود: «آنان که به احترام و رعایت حقوق ما اهل‌بیت توصیه شده‌اند، ولی خیانت و مخالفت کردند، حقوق ما را نادیده گرفتند و انکار کردند، آن را سبک شمردند، فرزندان ما که همان فرزندان پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بودند به قتل رساندند، درحالی‌که به احترام و مراعات حقوق ما اهل‌بیت سفارش شده‌اند.»
عرض کردند: «ای امیرمؤمنان! آیا چنین خواهد شد؟!»
فرمود: «آری، این خبر حقیقت دارد و قطعاً اتفاق خواهد افتاد. به زودی دو فرزندم، حسن و حسین (علیهما‌السلام)، کشته خواهند شد.»
سپس فرمود: «به زودی ستمکاران توسط کسی که خداوند برای انتقام، بر آنان مسلط خواهد نمود، به بلایی گرفتار خواهند شد و این به خاطر گناهان و جنایاتی است که انجام داده‌اند، همانگونه که بنی‌اسرائیل گرفتار عذاب شد.»
عرض کردند: او کیست؟
حضرت فرمود: «جوانی از قبیله ثقیف که او را مختار بن ابی‌عبید می‌نامند.»
مرحوم مامقانی می‌فرماید: «این روایت، دلیل دیگری بر امامی بودن و صحت اعتقاد مختار است؛ زیرا عاقبت کار مختار بر امیر مؤمنان (علیه‌السلام) مانند بسیاری از حوادث آینده که امام می‌دانست پوشیده نبود.»
منبع
کتاب «ماهیت قیام مختار بن ابی‌عبید ثقفی»
