در بخش اول این گزارش به تاریخچه ساخت مناره‌ها و گلدسته‌ها در معماری اسلامی، ویژگی‌های منحصر به فرد گلدسته‌های بارگاه مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام و نوشته‌های موجود روی این گلدسته‌ها پرداخته شد، در ادامه و در بخش دوم، این گزارش به معماری گلدسته‌ها و نوسازی و بازسازی‌های صورت گرفته روی آن‌ها می‌‌پردازد.
نوسازی و بازسازی گلدسته‌های حرم مطهر علوی
گذر زمان، شرایط جوی و افزون بر آن برخی از اقدامات نظامی که در دوران حاکمیت رژیم بعث رخ داد، گلدسته‌های بارگاه مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام آسیب‌هایی دیدند که در برهه‌هایی از زمان شاهد نوسازی‌ها و بازسازی‌های جزئی و کلی بود. در یک دوره می‌بیینم که مناره به صورت جزئی تخریب می‌شود و گاهی هم تخریب به طور کامل بوده است. اما مهم‌ترین نوسازی‌ها و بازسازی‌های صورت گرفته در طول تاریخ را می‌توان این‌گونه تبیین و تشریح کرد:
در دوران حکومت قاجاریه، «حاج محمد حسین اصفهانی»، وزیر فتحعلی شاه قاجار، برخی از ورق‌های طلاکاری شده را ترمیم کرد که از روی مناره‌ها افتاده بودند. این بازسازی در سال 1236 هجری قمری انجام شد.
بعد از آن در سال 1281 هجری قمری و در زمان سلطان «عبدالعزیز عثمانی» نوسازی و بازسازی روی مناره ضلع جنوبی حرم مطهر انجام شد. همچنین، در زمان حکومت «عبدالحمید عثمانی» مناره ضلع شمالی بازسازی شد.
در دوره پادشاهی در عراق در سال 1352 هجری قمری شاهد تخریب مناره ضلع جنوبی و بازسازی و نوسازی آن بودیم. طی تخریب‌ها و بازسازی‌های جزئی و کلی انجام شده، اختلافی به اندازه تقریبا نیم متر در ارتفاع دو مناره ایجاد شد.
اما در بازسازی اخیری که توسط تولیت آستان مقدس علوی انجام شد، ارتفاع گلدسته‌های 28.5 متر در نظر گرفته و هر دو مناره با این ارتفاع تجدید بنا شدند.
پس از تکمیل طلاکاری گنبد در سال 2016 میلادی بلافاصله در سال 2017 میلادی طرح طلاکاری دو مناره و ایوان بزرگ ضلع شرقی آغاز شد که به ایوان طلا معروف است.
طلاکاری مناره ضلع جنوبی بارگاه مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام با همان اندازه‌ها و ابعاد سابق در سال 1440 هجری برابر با 2019 میلادی تکمیل شد و پس از آن بلافاصله طلاکاری مناره ضلع شمالی آغاز شد.
اما اولین تاریخ طلاکاری گلدسته‌های بارگاه مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام به زمان نادر شاه افشار بازمی‌گردد. نادرشاه افشار بخش‌هایی شامل گردنه گنبد و دو مناره آن و ایوان طلا برای اولین بار طلاکاری کرد.
در سال 1853 میلادی «لووتس»، جهانگرد انگلیسی به نجف اشرف سفر کرد و در یادداشت‌های خود نوشت: «روی سه رکن از رکن‌های بارگاه سه گلدسته قرار داشت که 2 تای جلویی آن‌ها با آجرهای طلاکاری پوشانده شده‌اند. هزینه طلاکاری هر کدام از این گلدسته‌ها 1 تومان بود که معادل 2 پوند می‌شد. گلدسته‌ها با این گنبد منظره‌ای با شکوه را شکل می‌دادند و از توصیف آن عاجزیم. گنبد بزرگ طلاپوش شده زیر نور آفتاب می‌درخشد و برای بیننده از دور انگار تپه‌ای از طلا است که در میان بیابان‌های اطراف سر برآورده است. بالای نوار مقرنس‌هایی طلایی، برجسته و پلکانی وجود دارند که شکل آن‌ها در نهایت هماهنگی و زیبایی است. بالکن مؤذن هم دارای 12 پنجره باز به روی تمامی جهت‌ها بود. بالای بالکن مؤذن استوانه‌ای باریک قرار دارد که قطر آن بالغ بر بیش از 1 متر و ارتفاع آن 4 متر است و منتهی به گنبدی طلایی با برجستگی‌هایی روی آن می‌شود. بالای این گنبد گلدسته ستونی است که در بردارنده دو توپ کانی طلاکاری شده است که بر بالای خود حامل لفظ جلاله می‌باشند. هر گلدسته از پایه تا بالاترین نقطه پوشیده از قطعه‌های طلاکاری شده از طلای خالص است.»
در بالای پایه پوشیده از مرمر گلدسته‌ها، طلاکاری ابتدا با نواری شروع می‌شود که روی این نوار ابیات شعری نقش بسته است و سال طلاکاری را تاریخ‌نگاری می‌کند. روی گلدسته ضلع شمالی و در جوار مزار علامه حلی به وسیله ابیاتی فارسی تاریخ‌نگاری انجام شده، نام نویسنده آن «محمد جعفر» و سال طلاکاری 1156 هجری قمری ذکر شده است. روی گلدسته ضلع جنوبی و همجوار با مزار «مقدس اردبیلی» ابیاتی از «علی بن ابی المعالی طباطبایی» نوشته و سال تکمیل گلدسته‌ها یعنی سال 1156 هجری تاریخ‌نگاری شده است.
«سعاد ماهر» در کتاب «مشهد نجف» می‌گوید: «تاریخ ساخت دو گلدسته اگرچه به طور مشخص معین نشده است، اما بی‌تردید سبک معماری آن‌ها مرتبط به دوره صفویه است. این بدان معناست که تاریخ ساخت آن‌ها به زمان شاه عباس صفوی باز می‌گردد، زیرا هر دوی آن‌ها مانند سبک معماری اصلی بارگاه است. بازسازی و نوسازی نادر شاه افشار هم به سال 1155 هجری قمری باز می‌گردد. وی دستور داد، کاشی‌کاری‌هایی را که دو گلدسته و ایوان بزرگ را می‌پوشاندند، بردارند و به جای آن‌ها ورق‌های مسی طلاکاری شده با طلای خالص بگذارند. وی برای این کار کارشناسانی آورد و هزینه این اقدام وی مبلغ زیادی شد.»
اقدامات متعددی برای بازسازی و نوسازی دو گلدسته پس از طلاکاری آن‌ها توسط نادر شاه انجام شد. اولین این اصلاحات به دستور حاج «محمد حسین خان اصفهانی»، وزیر فتحعلی شاه قاجار در سال 1236 هجری قمری بود. این اصلاحات به علت تخریب برخی از جوانب آن و افتادن برخی از ورق‌های طلای گلدسته‌ها انجام شد.
گلدسته ضلع جنوبی همجوار مزار مقدس اردبیلی هم در سال 1281 هجری قمری به دستور سلطان «عبدالعزیز خان عثمانی» اصلاح شد. این کار پس از برداشتن ورق‌های طلا از روی آن و تخریب کامل، بازسازی و بازگرداندن ورق‌های طلای آن صورت گرفت.
گلدسته ضلع شمالی همجوار با مزار علامه حلی در سال 1315 هجری قمری به دستور سلطان «عبدالحمید خان عثمانی» پس از برداشتن ورق‌های طلا، تخریب بخش فوقانی گلدسته، بازسازی و بازگرداندن ورق‌های طلایی بازسازی و نوسازی شد. بازسازی و نوسازی این گلدسته در 10 جمادی الآخر 1316 هجری پایان یافت.
گلدسته ضلع جنوبی هم بار دیگر در ماه جمادی الاول 1352 هجری قمری با تخریب بخش فوقانی و بازسازی آن با هزینه اداره اوقاف شیعه عراق بازسازی و نوسازی شد. این در حالی بود که بازسازی و نوسازی گلدسته شمالی بار دیگر از سوی اداره اوقاف شیعه در سال 1366 هجری قمری با تخریب بخش فوقانی و بازسازی آن انجام شد.
«شیخ جعفر محبوبه» می‌گوید: «در آغاز سال 1367 هجری قمری ورق‌های طلای مناره ضلع شمالی بارگاه مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام به طور کامل برداشته و بخش فوقانی آن تخریب و به وضعیت سابق خود بازگردانده شد. پایان این اقدامات در ماه رجب همان سال بود.»
امروزه تولیت آستان مقدس علوی هم طلاکاری دوباره دو مناره را انجام می‌دهد، بازسازی و نوسازی و طلاکاری دوباره گلدسته ضلع جنوبی و بخش‌های متصل به آن از ایوان طلا 23 ذی الحجه 1440 تکمیل شده است.
انتهای پیام/ع
