«رواق ابو طالب» علیه‌السلام، یکی از رواق‌های حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام است که در بخش غربی حرم مطهر و در مجاورت شبستان حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) قرار دارد.
مساحت رواق ابوطالب علیه‌السلام به یک هزار و ۲۰۰ مترمربع و با ظرفیت گنجایش دو هزار و ۵۰۰ نمازگزار می‌رسد.
از شاهکارهای معماری این رواق، وجود چهارده گنبد کوچک منقش و آینه‌کاری‌شده به سبک اصیل اسلامی است. «رواق ابوطالب (علیه‌السلام)» بر بیست‌وچهار ستون استوار است که بر هر یک از آن‌ها، نامی از اسماء حُسنی الهی حک شده و در مجموع، نودوشش نام مبارک را در بر می‌گیرد. همچنین سه نام از اسماء الهی بر درها و ورودی‌های اصلی این رواق جلوه‌گر است.
در چارچوب طرح توسعهٔ بزرگ حرم مطهر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، رواق ابوطالب (علیه‌السلام) نیز مشمول برنامه بازسازی و گسترش شد.
این گزارش می‌کوشد به معرفی رواق ابوطالب (علیه‌السلام)، تاریخچه توسعهٔ آن و مهم‌ترین ویژگی‌های مهندسی، معماری و هنری این بنای ارزشمند بپردازد.
ساخت رواق ابو طالب (علیه‌السلام)
عبدالهادی ابراهیمی، عضو هیئت‌مدیرهٔ آستان مقدس علوی و کارشناس آثار تاریخی و باستانی حرم مطهر، درباره شکل‌گیری رواق ابوطالب (علیه‌السلام) چنین روایت می‌کند:
پس از سال ۲۰۰۳ م / ۱۳۸۲ هـ.ش، با افزایش چشمگیر زائران حرم امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، اندیشه گسترش حرم در میان مسئولان و خدمت‌گزاران آستان مقدس علوی جدی‌تر شد. حرم دیگر گنجایش این همه عاشق و دلداده را نداشت و همین دغدغه، زمینه‌ساز طرحی بزرگ برای توسعه فضای زیارتی شد.
در ادامه این مسیر، تولیت وقت آستان تصمیم گرفت رواقی تازه به نام ابوطالب (علیه‌السلام) بنا کند؛ رواقی که بخشی از مسجد، ساباط و دارالضیافه – یا همان مهمان‌سرای آستان – را در بر می‌گرفت. دارالضیافه که در دل صحن مطهر جای دارد، روزگاری محل تکيهٔ بکتاشی‌ها بود، اما در دهه ۱۴۰۰ قمری، آن تکیه برچیده شد و جای خود را به بنایی داد که امروز بخشی از شکوه و زیبایی حرم مطهر علوی است.
به این ترتیب، در سال ۱۴۲۶ هـ.ق / ۱۳۸۴ هـ.ش، مسجد الرأس، ساباط و بخشی از دارالضیافه برچیده شدند تا طرح توسعهٔ بارگاه مطهر محقق شود. این توسعه از ضلع غربی و در مجاورت صحن و شبستان حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) انجام گرفت و فضایی تازه و گسترده برای زیارت فراهم آورد
رواق ابوطالب (علیه‌السلام) در شکل جدید خود، سرانجام در سال ۱۴۳۲ هـ.ق / ۱۳۹۰ هـ.ش گشایش یافت.
شاعر بزرگ علی صفار، سال افتتاح این رواق را در قالب یک قصیده به زیبایی ثبت کرده است. در ابتدای آن چنین آمده است:
«علی ذکر خیر المرسلین محمدا ** جمعنا هنا والخیر حط مغنامه»
و در ادامه دربارهٔ تاریخ‌نگاری رواق می‌گوید:
«وعند امیر النحو ارّخ لمسجد ** ابو طالب بالخیر یرسی دعائمه»
این ابیات، نه تنها تاریخچه‌ای از شکل‌گیری رواق ارائه می‌کنند، بلکه جلوه‌ای شاعرانه و جاودانه از عشق و ارادت به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در دل حرم مطهر علوی را به تصویر می‌کشند.
ویژگی‌های رواق ابو طالب (علیه‌السلام)
با توجه به معیارهای هنری موجود، مشاهده می‌کنیم که رواقی مرتفع با ۲۴ ستون مرمری و مربعی شکل دارد، که هر یک مزین به نام‌های قدسی ذات باری‌تعالی است.
محراب مسجد الرأس نیز در همین رواق قرار دارد. این محراب در محل محراب قدیمی ساخته شده و در واقع تجدید بنای آن است. محراب قدیمی که به نام «البریق المعدنی» (فلزهای درخشان) معروف بود، در قرن هفتم هجری و در دورهٔ ایلخانیان ساخته شده بود. پس از تجدید بنا، محراب قدیمی در خزانهٔ آستان مقدس علوی نگهداری می‌شود.
علاوه بر این، دیوارها و سقف‌ها با قطعاتی آینه‌کاری شده‌اند و سقف مسجد با ۱۴ گنبد مزین شده است. این عدد نمادین، اشاره به چهارده معصوم (علیهم‌السلام) دارد. همچنین گنبدی شبیه به ورودی ساباط وجود دارد که در گذشته برچیده شده بود.
درهای مسجد نیز قابل توجه‌اند. از ضلع غربی و در مجاورت صحن غربی که سمت سر مبارک امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) قرار دارد، سه در و دو ورودی دیده می‌شود. در وسط، دری طلایی است که توسط «حاج معین الجدی» اهدا شده و شباهت زیادی به در طلایی ضلع شرقی دارد. روی دو چارچوب درب و قوس بالای آن، قصیده‌ای از «شیخ احمد وائلی» نقش بسته است.
در سمت مجاور، یعنی دیوار حائل میان صحن و شبستان حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) و رواق ابوطالب (علیه‌السلام)، دوازده در وجود دارد که این عدد نیز نمادین است و اشاره به دوازده امام معصوم (علیهم‌السلام) دارد.
دو در طلایی دیگر باقی می‌ماند؛ یکی در ضلع شمالی و دیگری در ضلع جنوبی. این دو در از مسیر ورودی قدیمی ساباط قرار دارند؛ یکی از سمت شمال و دیگری از سمت جنوب. در دو طرف این درها، قصیده‌هایی از «مؤمن قریش»، پدر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، حضرت ابوطالب (علیه‌السلام)، نقش بسته است.
یکی از این قصیده‌ها بر ایمان، یکتاپرستی و مسلمان بودن ابوطالب (علیه‌السلام) دلالت دارد. در این قصیده، وی خطاب به رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌گوید:
«ودعوتنی وعلمت انّك ناصحی ** ولقد صدقت وکنت قبل امینا
ولقد علمت بانّ دین محمد ** من خیر ادیان البریة دینا»
معماری و مساحت رواق ابو طالب (علیه‌السلام) در یک نگاه
فضای مسجد به طرح توسعهٔ حرم مطهر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) افزوده شد و رواقی جدید در بارگاه مطهر علوی ایجاد گردید. این رواق که نام آن «رواق ابوطالب (علیه‌السلام)» نهاده شد، نقش مهمی در گسترش فضای عبادتی و فرهنگی حرم مطهر علوی ایفا می‌کند.
مساحت رواق ابوطالب (علیه‌السلام) حدود یک هزار و ۲۰۰ مترمربع است و ظرفیت پذیرش تقریباً دو هزار و پانصد نمازگزار را دارد. اجرای این طرح در تاریخ ۱۱ ربیع‌الاول سال ۱۴۲۶ هـ.ق / ۱۳۸۴ هـ.ش به پایان رسید، به گونه‌ای که مزارهای موجود در این منطقه حفظ شدند و بر روی سنگ‌های مرمری پوشاننده سطح رواق، نام درگذشتگان و صاحبان این مزارها ثبت گردیده است.
سقف رواق با ۱۴ گنبد کوچک مزین شده و با نقش‌ونگارهای متنوع و آینه‌کاری به سبک معماری اسلامی تزئین یافته است. ساختمان رواق بر پایهٔ ۲۴ ستون استوار است و طراحی آن ترکیبی از زیبایی و استحکام را ارائه می‌دهد.
رواق ابوطالب (علیه‌السلام) همزمان با سالروز ولادت حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، در سیزدهم رجب سال ۱۴۳۲ هـ.ق / ۱۳۹۰ هـ.ش افتتاح شد.
انتهای پیام/ع
