از جمله مهم‌ترين و مشهورترين آیات غدیر كه در اثناء خطبه غدیر بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نازل شد اين آيه است:
«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ، الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً»
«امروز کافران از تخريب دين شما نااميد شدند. ديگر از آنان نترسيد و از من بترسيد. امروز دين شما را كامل كردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان دين شما راضى شدم»[۲]
جالب است كه اكثر اين روايات به نزول مسئله ولايت در آنجا اعتراف كرده اند و فقط زمان و مكان آن را تغيير داده اند. در حل اين نقطه شبه هناک دو پاسخ وجود دارد:
پاسخ اول: اشتباه در قرائت «عَرَّفَهُ»
در روايات عبارت «يوم عرفه» آمده كه اين عبارت يا اشتباهاً و يا عمداً معناى نادرستى پيدا كرده كه به قرائت غلط آن باز مى گردد.
اين عبارت را دو گونه مى توان خواند: «يَوْمُ عَرَفة» و «يَوْمٌ عَرَّفَهُ» كه معناى اولى «روز عَرَفه» و معناى دومى «روزى كه او را معرفى كرد» مى شود.
در روايت اصلى معناى دوم منظور بوده كه در روز معرفى اميرالمؤمنين عليه‌السلام براى ولايت آيه اكمال نازل شده است، ولى چون اعراب و حركات و حتى نقطه گذارى در كتاب هاى قديم مرسوم نبوده، عده‌اى اشتباهاً و عده اى با كششِ انحراف ذاتى به احتمال اول كشيده شده اند كه «روز عرفه» است.
اين احتمال هم وجود دارد كه منشأ اشتباه رواياتى باشد كه درعرفه پيش بينى نزول اين آيه براى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را ذكر مى كند، كه بعضى اشتباهاً آن را روز نزول آيه خيال كرده اند.
روايت چنين است:
فَلَمّا وَقَفَ رَسُولُ اللَّه صلى الله عليه و آله بِالْمَوْقِفِ، اتاهُ جَبْرَئيلُ عَنِ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ فَقالَ: انَّهُ قَدْ دَنا اجَلُكَ… .
فَاقِمْهُ لِلنّاسِ عَلَماً … ، فَانّى لَمْ اقْبِضْ نَبِيّاً مِنَ الانْبِياءِ الّا بَعْدَ كَمالِ دينى وَ اتْمامِ نِعْمَتى بِوِلايَةِ اوْلِيائى وَ مُعاداةِ اعْدائى. وَ ذلِكَ كَمالُ تَوْحيدى وَ اتْمامُ نِعْمَتى عَلى خَلْقى … .
فَ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ …»
وقتى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در موقف (عرفات) وقوف داشت جبرئيل از طرف خدا نزد حضرت آمد و گفت: اجل تو نزديک شده… .
پس على را براى مردم به عنوان عَلَم و نشانه بپادار … ، كه من پيامبرى از پيامبرانم را قبض روح نكرده ام مگر بعد از كمال دينم و اتمام نعمتم با ولايت اوليائم و دشمنى با دشمنانم. و اين كمال توحيد من و تكميل نعمتم بر خلقم است … .
پس «امروز دين شما را كامل كردم …»[۳]
دليل اين اشتباه آن است كه بعد از اين فراز در همين روايت آغاز مراحل نزول آيه «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ …» را بيان مى كند كه حضرت از شر قوم خود از ابلاغ اين پيام طلب معذوريت كرد، و پس از تأكيد امر الهى درخواست حفظ و عصمت نمود و پذيرفته شد؛
و سپس خطبه مفصل غدير را ذكر مى كند كه در متن آن نزول آيه پس از ابلاغ «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ …» به صراحت ذكر شده است.
بنابراين معلوم مىشود آنچه در اول اين روايت آمده به معناى پيش بينى نزول آيه است نه اصل نزول آن.
پاسخ دوم: هدف از تحريف در تاريخ آيه
مؤسس اين شبهه در برابر انبوه رواياتى كه نزول آيه را در روز غدير ثابت مى كند شخص عمر بن الخطاب است.
جالب است كه بدانيد اين اقدام عمر در برابر آیه اکمال سابقه دارد و جنبه انحرافى ديگرى نيز در اين ماجرا به چشم مىخورد و پيداست كه مؤسس سقیفه از همه بيشتر اهمیت آن را دريافته كه اين گونه دست به تحريف لفظى و معنوى آن زده است.
متن ماجرا چنين است:
« يهوديان به عمر گفتند: اگر اين آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ…» بر ما يهوديان نازل شده بود و ما روزى را كه در آن نازل شده مى دانستيم، آن روز را عيد مى گرفتيم.
عمر گفت: خدا را شكر كه آن را براى ما عيد قرار داده است.
من مى دانم در چه روزى نازل شده است؛ در روز عرفه نازل شده و خدا اين امر را كامل كرده، و از اين آيه دانستيم كه مسئله از اين پس رو به نقصان خواهد گذاشت.» [۴]
در اين قطعه تاريخى مى بيينيم عمر از يک سو نزول آيه را در روز عرفه گفته، و اين در پاسخ يهوديان است كه خوب مى دانسته اند اين آيه در چه روزى نازل شده و در واقع براى اثبات غاصب بودن او و ريشخند بر او اين مسئله را مطرح كرده اند.
او در واقع با تعيين روز عرفه از سؤال هاى بعدى فرار كرده است كه اگر در روز غدير بوده چگونه خدا در آن روز دين را تكميل كرده است؟
سابقه عمر با اين آيه قبل از سؤال يهوديان است و باز مى گردد به روز غدير كه وقتى اين آيه نازل شد عمر گريه كرد!
پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله پرسيد: براى چه گريه مى كنى؟
گفت: ابْكانى انّا كُنّا فى زِيادَةٍ مِنْ دينِنا، فَامّا اذْ كَمُلَ فَانَّهُ لَمْ يَكْمِلْ شَىْءٌ قَطُّ الا نَقَصَ
مرا به گريه واداشت اينكه ما دائماً در حال پيشرفت و تعالى در دينمان بوديم.ولى اكنون كه كامل شده هيچ چيزى كامل نمى شود مگر آنكه رو به نقصان مى گذارد. [۵]
منابع
- غدير در قرآن: ج ۱ ص ۱۵۱، ۱۵۷-۱۶۰.
- مائده / ۳.
- بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۲۰۲ ح ۸۶ .
- بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۵۶. صحيح ابن حبان: ج ۱ ص ۴۱۳. كنز العمال: ج ۲ ص ۳۹۹.
- الدر المنثور: ج ۲ ص ۲۵۸.
