نگارش کتاب الغدیر بیش از ۴۰ سال طول کشیده است. علامه امینی برای نگارش کتاب الغدیر بیش از ۴۰ هزار کتاب را مطالعه کرده است. بیش از ۱۰۰ هزار عنوان کتاب از سراسر دنیا برای نگارش این کتاب بررسی شده است.
علامه امینی برای پژوهش این کتاب به بیش از ۱۲ شهر در بیش از ۳ کشور دنیا سفر کرده است.
جلد اول
جلد اول الغدير اختصاص به اصل واقعه غدیر و حدیث غدیر دارد. واقعه غدیر در آغاز و به شکلهای مختلف که در منابع بوده، در آغاز آمده است.
پس راویان آن از صحابه و تابعین، و محدثان بزرگ به تفصیل و با ذکر سند و ماخذ آنها معرفی شده اند. بخش دیگری به کسانی که در باره غدیر کتاب نوشته اند، اختصاص داده شده است. سیر تاریخی احتجاج استدلال به غدیر از سوی امیرالمومنین علی علیه‌السلام در ادامه آمده است.
آیات غدیریعنی«الیوم اکملت…» و نیز«بلغ ما انزل الیک…» و اقوال مفسران ذیل آنها به تفصیل در ادامه بحث شده است. عید غدیر و منابعی که در این باره هست، به دنبال آن آمده و بررسی سندی شده است. مفاد حدیث غدیر، بحثی است که به تفصیل درباره کلمه «ولی» صورت گرفته و این جست و جو در بسیاری از متون دنبال شده و اقوال مربوطه نقد و بررسی شده است.
این قسمت بسیار طولانی و گسترده و لابه لای آنها اطلاعات جالبی در باره دیدگاه ها درباره غدیر از منابع مختلف گزارش شده است.
جلد دوم
با اهمیت شعر و شاعری در قرآن و سنت آغاز شده است. هدف آن است تا در نخستین مرحله به شاعرانی بپردازد که درباره غدیر شعر گفته اند. در واقع ، کتاب الغدیر از این جا به بعد، اختصاص به شعر و شرح حال شاعرانی دارد که درباره غدیر شعر گفته اند.
این بحث، به ترتیب تاریخی و قرن به قرن بوده و درباره هر شاعری، شرح حال، اخبار و جایگاه وی در تشیع، و نیز اشعار و شرح آنها درباره غدیر مورد بحث قرار گرفته است.
در جلد دوم تا شاعران قرن سوم بحث شده و اگر توجه کنیم که در چنین جلدی با این حجم از صفحات چه مقدار اطلاعات درباره این شاعران آمده و این داده ها چه اندازه در روشن کردن تاریخ تشیع اهمیت دارد، آنگاه اهمیت الغدیر را در خواهیم یافت.
برای مثال درباره شاعری مانند «کمیت» طی صفحات ۲۶۵ تا ۳۰۸ و درباره شاعری مانند «سید حمیری» ۱۰۰ صفحه از ۳۰۹ تا ۴۰۹ بحث شده و ضمن آن اخبار آنها که غالبا به نوعی به تاریخ تشیع مربوط است، بحث شده است.
جلد سوم
در این مجلد درباره باقی شعرای قرن سوم و شماری از شاعران قرن چهارم که شعری درباره غدیر شعر سروده اند، تالیف شده است. اسامی شاعران ناشناخته و اطلاعات بسیار عالی درباره آنها که هر کدام در گوشه از بلاد اسلامی و از قبیله ای و خاندانی بودند، در این شرح حالها آمده و در روشن کردن تاریخ شیعه بسیار سودمند است.
جلد چهارم
درجلد چهارم هم باقی شعرای قرن چهارم و ادامه آن قرن پنجم است. دو قرنی که باید آنها را قرن شیعه دانست. حجم این اشعار درباره غدیر در قرنهای سوم و چهارم و پنج به قدری گسترده است که به خوبی می توان بسط مذهب را در این قرن مشاهده کرد.
جلد پنجم و ششم
درجلد پنجم الغدیر شاعران شیعه قرن ششم و هفتم و درجلد ششم شاعران قرن هشتم است. اما به مناسبت، از صفحه ۱۲۰ جلد ششم، بحث مستوفایی تحت عنوان «نوادر الاثر في علم عمر» درج شده که ضمن آن به ۱۰۰ مورد از اجتهادات خلیفه دوم که در برابر نص قرآن یا حدیث نبوی صورت گرفته، پرداخته شده است.
این بحث تا صفحه ۴۶۰ ادامه یافته است. منبع این بخش، به طور کامل منابع اهل سنت است و مولف دیدگاه تاریخی شیعه را در نقد و رد بر مخالفان خود به سبک کاملا تازه ای مورد توجه قرار داده است. این بحث بیشتر از این حدیث که روش فکری شیعه و مخالفانش را در بررسی فقه و حدیث نشان میدهد،یک روش نو به شمار میاید.
سبک بحث، تقریبا همان است که در کتاب «الاجتهاد و النص» شرف الدین دنبال شده و از نظر تاریخی ادامه ادبیات رد نویسی است که در شناساندن تاریخ شیعه از این زاویه بسیار مهم است. پس از تمام شدن بحث از موارد مزبور، به ادامه بحث از شعرای قرن هشتم پرداخته شده است.
جلد هفتم
درجلد هفتم به شاعران قرن نهم اختصاص داده شده است. امینی در مواردی که در شعری، اشاره به یک حدیث یا واقعه تاریخی شده باشد، درباره منابع آن هم بحث میکند.
در این زمینه، طبق یک سنت همیشگی در ادبیات ردیه نویسی، از مصادر مخالفین استفاده میکند تابتواند بر آنان احتجاج کند. زمانی که وی از اشعار رجب برسی بحث میکند، بحثی هم درباره غلو دارد (ج ۷ ص ۹۱).
در این جا پس از شرح مفهوم غلو، بحثی را درباره غلو درباره ابوبکر در مصادر حدیثی و تاریخی اهل سنت آورده و موارد بسیار فراوان و گسترده ای را در این زمینه مورد بحث قرار داده است. این بحث که عملا تاریخ ابوبکر و بیان دیدگاههای شیعه در این باره است از صفحه ۹۷ آغاز شده و تا صفحه ۴۴۴ ادامه مییابد.
در این قسمت میتوان با تمامی دیدگاه های تاریخی شیعه در زمینه خلافت پس از رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله آشنا شد. در واقع می توان گفت عمده مبحث جلد هفتم در این زمینه است.
چنان که در جلد ششم، عمده اش، درباره تاریخ خلیفه دوم و دیدگاههای و او نقدهای شیعی بر آنها بود. صفحه ۴۴۵ تا انتهای این مجلد یعنی صفحه ۵۵۰ درباره شخصیت ابوطالب، اشعار او، و دیدگاه های جاری و نقد آنها درباره اوست.
جلد هشتم
ادامه بحث از ابوطالب در جلد هشتم الغدیر تا صفحه ۴۵ آمده و پس از آن، داستان غلو در فضائل نسبت به خلفامورد توجه قرار گرفته و به همان سبک به روایاتی که اهل سنت در فضائل ابوبکر، و به خصوص عثمان آورده اند، پرداخته شده است.
امینی در این مجلد، تاریخ دوره عثمان، رفتارهای او که سبب اعتراض دیگران شد و در نهایت، برخورد او با ابوذر را از مصادر اهل سنت آورده است. این بحث تا صفحه ۴۳۳ ادامه یافته و پساز آن، شرح حال ابوذر و زندگی او به عنوان یکی از چهره های برجسته میان شیعیان نخستین بر اساس منابع گسترده مورد توجه قرار گرفته است.
در این بخش، به بیان دیدگاههای ابوذر در مسائل مالی پرداخته شده و به این نکته که او سوسیالیست بوده – بحثی که آن زمان در مصر شایع بود – به تفصیل پرداخته شده است. بحث از ابوذر تا پایان این مجلد یعنی صفحه ۵۳۴ ادامه یافته است.
جلد نهم
مجلد نهم الغدير با ادامه بحث در باره عثمان، موارد تخلف او در رعایت امور دینی و مسائل فقهی اختصاص یافته است. این مجلد هم چنان با بحث از خلیفه سوم و سپس بیان برخی از فضائل شگفت که درباره سه خلیفه نقل شده، پایان یافته است.
جلد دهم
مجلد دهم، باز به تاریخ معاویه اختصاص یافته و ضمن تاریخ او، تخلفات وی از شریعت و روایاتی که در فضائل او ساخته شده ادامه یافته است. اهمیت این مباحث، با توجه به نقل های فراوان تاریخی در رفتارهای معاویه با مخالفان و تلاشی که او در جهت تثبیت دیدگاه های خود در تاریخ مذهبی جامعه داشته روشن میشود.
جلد یازدهم
بحث از فضائل معاویه و تاریخ وی در مجلد یازدهم الغدیر هم ادامه مییابد. در این مجلد به بیان شرح حال شاعران غدیر در قرن های دهم و یازدهم هجری هم پرداخته شده است. در این مجلد، ادب شیعی در قرن یازدهم مورد توجه قرار گرفته و بخشی به ادبیات شیعی امامی جنوب عراق و ایران و شاعران عرب زبان شیعی از خاندان مشعشعی، جزائری و غیره پرداخته شده است.
این مرور برای آن بود تا نشان دهیم، كتاب الغدیر جز این که در امتداد ادب مناظره ای شیعه در حوزه امامت است، اثری است حاوی تاریخ اسلام، تاریخ شیعه در اسلام، تاریخ ادب شیعی و به صورت نامنظم بحثهای فراوانی درباره رویدادها و رجال شیعه و آثار آنها.
برگرفته از «خم خانه»؛ ویژه‌نامه آستان مقدس علوی
