شرایط زندگانی حضرت و وضعیت حاکم بر فضای سیاسی اجتماعی عصر ایشان و پس از آن، موجب بی توجهی به سیره شخصی و فردی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام شده است.
زنده کردن مسایل اعتقادی، عرفانی و اخلاقی تکالیف دینی
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در خطبه ای، ماه رمضان را ماه باز شدن درهای آسمان و دربند شدن شیاطین میداند.[۱]
و با تکیه بر سیره پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله ، دهه آخر رمضان را فرصتی برای اعتکاف در مساجد و شب زنده داری اعلام می دارد.[۲]
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام تحمل گرسنگی و تشنگی را کمترین و ساده ترین تکالیف این ماه و خودداری از خوردن و آشامیدن را زمانی که منجر به پرهیز از حرام های دیگر شود، سودمند می دانست. [۳] [۴]
در روایتی دیگر امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام با تکیه بر سخنان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله ، روزه را از نخستین عبادات و میراث آن را حکمت و میراث حکمت را معرفت و میراث معرفت را یقین معرفی میکند.
در این حدیث، یقین به عنوان بالاترین مراتب کمال و قرب الهی تعریف شده است، به گونه ای که پس از مرگ در مرتبه ای قرار می گیرد که دیگر، میان او و خداوند حجابی نیست و در آن حال، خداوند مشتاق وی خواهد بود.[۵]
حضرت در احادیث دیگری، عموم مردم را به مراقبت بر اعضا، جوارح، رفتار و کردار در ماه رمضان سفارش میکند و عبادات و تکالیفی را در هر شب و روز رمضان و یا بر برخی از مناسبت های این ماه مانند شب قدر، شب اول رمضان یا شب عید فطر تأکید می نماید. [۶] [۷] [۸]
هم چنین، حضرت، مردم را در ماه رمضان به استغفار و دعا که دفع کننده بلا و از بین برنده گناهان است، فرا میخواند.[۹]
مبارزه با بدعت ها
امروزه برخی آیین ها و مناسک دینی و مذهبی، چنان دچار تحریف و انحراف شده اند که نه تنها عالمان، بلکه عموم متدینان از آن بیزاری می جویند.
با مطالعه سیره حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به ویژه دوره پس از تشکیل حکومت، درمی یابیم که به دلیل فراهم آمدن برخی لوازم و زمنیه های امر به معروف و نهی از منکر، پاره ای اصلاحات در امور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و قومیتی در کوفه و دیگر سرزمین های اسلامی رخ داده است اما در امور و موسم های اجتماعی، اصلاحات کمتری صورت گرفته است.
شیخ طوسی در نقل حدیثی از امام صادق میگوید:
آن هنگام که امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به کوفه وارد شد، فرزندش حسن علیه‌السلام را فرمان داد که مردم را از نماز مستحبی به صورت جماعت (تراویح) در ماه رمضان نهی کند، اما مردم مقاومت کردند و فریاد واعمراه سر دادند. [۱۰] [۱۱]
چنان که از اعتراض مردم برداشت میشود، نماز تراویح را عمر بن خطاب بنیان نهاده بود و به منابع دینی مستند نیست. [۱۲]
از این رو امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در ابتدای ورود به کوفه و در آغاز ماه رمضان، پیش از هر اقدامی، مردم را از استمرار این بدعت نهی فرمود.
پیش از این، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در برخورد با بدعتی مانند آنچه خلیفه دوم بنیان نهاد، فرموده بود:
این گونه امور معصیت هستند. آگاه باشید که هر بدعتی هرچند در عبادات گمراهی است و هر گمراهیای به آتش ختم میشود.
سنتی کم سهل و آسان بهتر است برای شما از بدعتی زیاد، طولانی و سخت.[۱۳]
منابع
[۱] شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ترجمه حسن زاده، تهران: ارمغان طوبی، ١٣٨٣، ص ١۵٩.
[۲] سیوطی، پیشین، ج ۶، ص ٣٧۶.
[۳] قبانجی، پیشین، ج ٣، ص ٣۶٣.
[۴] مجلسی، پیشین، ج ٩٣، ص ٢٩۴.
[۵] الحسن بن محمد دیلمی، إرشاد القلوب، قم: انتشارات شریف رضی، ١۴١۵ ه. ق، ج ١، ص ١٩٩.
[۶] قبانجی، پیشین، ج ٣، ص ٣٠۴.
[۷] همان، ص ٣٠۵؛ أحمد بن الحسین بیهقی، شعب الإیمان، تحقیق أبی هاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیۀ، ١۴١٠ ه. ق، ج ٣، ص ٣٣٧.
[۸] محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، بیروت: مؤسسۀ فقه الشیعۀ، ١۴١١ ه. ق، ص ٨۵٢.
[۹] شیخ صدوق، فضائل الأشهر الثلاثۀ، تحقیق میرزا غلام رضا عرفانیان، بیروت: دار المحجۀ البیضاء للطباعۀ والنشر والتوزیع، ١۴١٢ ه. ق، ص ٧۶.
[۱۰] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر دار بیروت، ١٣٨۵ ه. ق، ج ٢، ص ٣۴٠.
[۱۱] شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، تهران: اسلامیه، ١٣۶۵، ج ٣، ص ٧٠.
[۱۲] ابن عبدالبر، الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت : دار الجیل، ١۴١٢ه. ق، ج ٣، ص ١۴٠٧.
[۱۳] شیخ طوسی، پیشین، ص ۶٩ – ٧٠.
