امیرالمؤمنین علیه‌السلام دارای القاب و کنیه‌های متعددی است که این مطلب به مشهورترین و معروف‌ترین آن‌ها می‌پردازد.
- ابو حسن
مشهورترین کنیه امیرالمؤمنین علیه‌السلام، «أبو حسن» یا «ابوالحسن» است. «أبو حسين»، و «أبو سِّبطَين» از دیگر کنیه‌های معروف امیرالمؤمنین علیه‌السلام است.
- ابو ريحانتَين
منظور از «ریحانتین» دو ریحانه بهشت یعنی، امام حسن و امام حسين عليهما‌السلام هستند.
پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله قبل از رحلت‌شان، امیرالمؤمنین علیه‌السلام را به این دو ریحانه سفارش کردند: «سلام و درود خدا بر تو ای ابو الریحانتین، تو را به این دو ریحانه‌ام در این دنیا سفارش می‌کنم.»[1]
- ابو تراب
پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله همچنین امیرالمؤمنین علیه‌السلام را «ابو تراب» لقب داده بودند. آن‌جا که امیرالمؤمنین علیه‌السلام را در حال سجده دیدند که صورت به خاک نهاده‌اند، از این‌رو ایشان را روزی چنین مورد خطاب قرار دادند: «بنشین ای ابو تراب». راوی نقل می‌کند: «به خدا قسم هیچ اسمی به این اندازه این اسم نزد امیرالمؤمنین علیه‌السلام عزیز و ارزشمند نبود.»[2]
- ابو الائمه
«أبو الائمه» کنیه یا لقب امیرالمؤمنین علیه‌السلام است، زیرا همه امامان معصوم بعد از امیرالمؤمنین علیه‌السلام از نسل ایشان بوده اند.
این عنوان برگرفته از کلام رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله است که در روز غدیر فرمودند: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِیاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِی…وَ هُوَ …خَیرُ الْوَصِیینَ وَ زَوْجُ سَیدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ أَبُو الْأَئِمَّةِ الْمَهْدِیینَ» ای مردم، علی از من است و من از علی هستم. او بهترین اوصیا و همسر سرور زنان عالم و پدر امامان هدایت شده است.[3]
القاب شریف امیرالمؤمنین علیه‌السلام
القاب امیرالمؤمنین علیه‌السلام بسیارند، همان‌طور که کرامات ایشان بی‌حد و حصر هستند. همچنین این القاب والا و مقدس هستند، چرا که مقام ایشان والا و بلند مرتبه است. از جمله این القاب می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- حیدر
«حيدر» از القاب بسیار معروف امیرالمؤمنین علیه‌السلام است که در نبردی چنین فرمودند: «من همانم که مادرم مرا “حیدر” نام نهاد.»[4] این لقب هیبت و شکوه ویژه‌ای در دل‌ها دارد.
- مرتضی
در حدیث قدسی چنین آمده است: «فاطمه سلام‌الله‌علیها به علی علیه‌السلام و علی علیه‌السلام به فاطمه سلام‌الله‌علیها رضا داد، “علی” هم او که کردار و گفتار او نزد خداوند سبحان در موضع رضا قرار دارد و هم او که خود از خدا راضی است.»[5]
- باب مدینه العلم
در رابطه با لقب «باب مدينة العلم» (دروازه شهر علم)، حضرت رسول اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله درباره امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده‌اند: «من شهر علم هستم و “علی” دروازه ورود به این شهر است، هرکه طالب علم باشد، باید از دروازه این شهر وارد شود.»[6]
- أميرالمؤمنين
پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله لقب «أميرالمؤمنين» را به حضرت «علی» علیه‌السلام دادند و چنین فرمودند: «بر “علی”، او که امیرمؤمنین است، سلام و درود بفرستید.»[7]
امیرالمؤمنین علیه‌السلام به این لقب ویژه و خاص سرآمد شد، به نحوی که هیچ‌کس حتی ائمه و معصومین علیهم‌السلام حامل این لقب نشدند.
از دیگر القابی که امیرالمؤمنین علیه‌السلام از جانب پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله به آن‌ها زیبنده شد، می‌توان به سيّد المسلمين، إمام المتّقين، قائد الغُرّ المحجّلين، سيّد العرب، سيّد الأوصياء و يَعسُوب المؤمنين[8] اشاره کرد.
از القاب افتخارآمیز امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز می‌توان به موارد ذیل اشاره داشت: وليّ الله، حبيب الله، عبدالله، أسدالله، سيف‌الله، وصيّ رسول‌الله، خليفة رسول‌الله، أخو رسول‌الله و وصيّه و وزيره، فتى قريش، ذو القَرنَين، قسيم الجنّة والنار، الصدّيق الأكبر، الفاروق (کسی که میان حق و باطل جدایی افکند)، يعسوب الدين (امیر و بزرگ دین).
این القاب از روایت‌های متعددی نقل شده است که علماء جدید و قدیم علی رغم اختلاف مکاتب‌شان، بر آن‌ها صحه گذاشته‌اند.
