در طرفین دیوارۀ بیرونی ایوان طلا که به گلدستهها میرسد، دو کتیبۀ میناکاری بزرگ قرار دارد که در آن دو بیت از هفت بند کاشی متعلق به «ملا حسن کاشی» عالم و شاعر دربار سلطان محمد خدابنده است مشهور است که او این شعر را در منقبت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) گفته و از او صله دریافت کرده است.
دو کتیبه که هر کدام یک مصرع از بیت اول هفت بند مشهور ملاحسن کاشی عالم و شاعر قرن هشتم را در بر دارد، در دو طرف بالای ایوان خودنمایی میکنند:
السلام ای سایهات خورشید ربّ العالمین-آسمانِ عزّ و تمکین، آفتاب داد و دین
همچنین بیت پایانی این هفت بند، به خط نستعلیق در کتیبهای مستقل و میناکاری شده، با استناد به آیۀ ۷۳ سورۀ زمر، مژدۀ زندگی جاودان در بهشت را به زایران آن حضرت بشارت میدهد:
زایران درگهت را بر در خُلد برین-میدهند آواز طبتم فادخلوها خالدین
و در سمت مقابل آن نوشته شده:
تا نجف شد آفتاب دین و دولت را مقام-خاک آن دارد شرف بر زمزم و بیتالحرام
شاعر این شعر محبوب کیست؟
ملاحسن که هیچ شعری برای غیر از اهلبیت نگفت، مورد ستایش بزرگانی چون قاضی نورالله شوشتری، محتشم کاشانی و میرزا عبدالله افندی دستیار علامه مجلسی بود.
تا جایی که میرزا عبدالله در ریاضالعلماء مینویسد:
«سهم ملاحسن کاشی در نشر مذهب شیعه، با محقق کرکی و حتی علامه حلّی برابری میکند.»
کتیبۀ «ملاحسن کاشی»
از میان این همه اشعار در مدح امیرالمؤمنین (علیهالسلام)، تنها یک بیت به خط طلا در کتیبهای مستقل و میناکاری شده، شرافت و لیاقت صدرنشینی در جوار ایوان نجف را یافته و چشمان شیفتگان آن امام همام، در بدو ورود به آستان ملک پاسبان حضرتش را مینوازد.
در این مکان شریف بیت زیبایی نقش بسته که با استناد به آیه ۷۳سورۀ مبارکه زمر، مژدۀ زندگی جاودان بهشتی را به زائران ساقی کوثر بشارت میدهد.
این کتیبه، بیت پایانی هفت بند کمال الدین حسن بن محمود کاشی مشهور به ملاحسن کاشی عالم و شاعر قرون ۷ و ۸هجری قمری است.
دولتشاه سمرقندی جناب کاشی را در زمره شعرای طبقه پنجم ذکر کرده و درباره او مینویسد:
«ازجمله مادحان حضرت شاه ولایت پناه امیرالمؤمنین و امام المتقین اسدالله الغالب علی بن ابیطالب کرم الله وجهه بود و هیچ کس به به متانت و لطافت او سخن نگفته است. مرد دانشمند و فاضل بوده است. اصل او از کاشان است، اما در خطه امل متولد شده و آنجا نشو و نما یافته چنانکه میگوید:
"مسکن کاشی اگر در خطۀ امل بود لیکن از جد و پدر مسکن به کاشان میرود."
گویند که مولانا حسن بعد از زیارت کعبۀ معظمه شرفها الله و حرم حضرت رسالت علیه الصلوه والسلام به عزم زیارت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (علیهالسلام) به دیار عراق عرب افتاد و به عتبه بوسی آن آستانه شریف مشرّف شد و این منقبت بر روضه مطهرّه منوّره آن حضرت خواند:
ای ز بدو آفرینش پیشوای اهل دین-وی ز عزت مادح بازوی تو روح الامین
در آن شب حضرت شاه ولایت (کرماللهوجهه) را به خواب دید که عذرخواهی او میکند که ای کاشی از راه دور آمدهای و تو را دو حق است بر ما، یکی حق مهمانی و یکی حق صله شعر.
اکنون باید که به بصره شوی و آنجا بازرگانی است که او را مسعود بن افلح گویند، از ما سلامش رسانی و گویی که در سفر عمّان درین سال، در آب، کشتی تو غرق خواست شدن، یکهزار دینار بر ما نذر کردی و ما مدد کردیم و کشتی و اموال تو را به سلامت به ساحل رسانیدیم اکنون از عهدۀ آن به درآی و از خواجۀ بازرگان زر بستان، کاشی به بصره آمد و آن خواجه را پیدا ساخت و پیغام امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) با بازرگان رسانید.
بازرگان از شادی، چون گل بشگفت و سوگند خورد که من این حال به هیچ آفریده نگفتهام و فیالحال، زر تسلیم مولانا حسن کرد و خلعتی بر آن مزید ساخت و شکرانۀ آنکه فریادرس شاه ولایت شده دعوتی مستوفی جهت صالحان و فقرای شهر بداد، و مولانا حسن در عهد شباب مرد نیکو صورت و سیرت و خدا ترس و متقی بوده و غیر از مناقب ائمه (علیهمالسلام) چیزی نگفتی و به مدح ملوک اشتغال نکردی و قصاید او در مناقب شهرتی دارد و وفات مولانا حسن معلوم نبوده که درچه تاریخ بوده واللهاعلم، مدفن او در سلطانیه عراقست و در عهد سلطان محمد خدابنده بود.»
توصیف علامه مجلسی از «مولاحسن کاشی»
جناب میرزا عبدالله افندی اصفهانی، کتابشناس برجسته و دستیار علامه مجلسی در کتاب ریاض العلما و حیاض الفضلا در مورد مولانا حسن کاشی مینویسد:
«ملاحسن کاشی فاضلی عالم و محقق و نویسندهای توانا و نکتهسنج به شمار میرود. سهم او در نشر مذهب شیعه، با محقق کرکی و حتی علامه حلّی برابری میکند.
حق عظیمی بر مردم دارد و نقش بزرگی در هدایت و تبلیغ دین حق و دعوت به مذهب تشییع داشت. از این رو متعصبان از مذهب عامه چه در گذشته و چه در این زمان او را دشمن میانگارند …؛ و او قصاید هفت گانۀ معروفی به زبان فارسی دارد که به هفت بند ملا حسن کاشی معروف است.»
صاحب کتاب الذریعه او را معاصر علامه حلی (ره) و صاحب هفت بند در مدح حضرت ساقی کوثر (علیهالسلام) معرفی و درباره او میگوید:
«ملا حسن کاشی آملی صاحب قصیده در مدح امیرالمؤمنین و مفتخر به دریافت صله شعرش از آن بزرگوار است.»
