نجف در متون تاریخی به عنوان روستایی کنار فرات شناخته می‌شود.
طبری نقل می‌کند:
«زمانی که منصور دوانیقی، عبدالله بن حسن و خانواده‌اش را دستگیر کرد، آن‌ها را به نجف منتقل کردند. عبدالله با حسرت گفت: آیا در این روستا کسی نیست که ما را از دست این ظالم نجات دهد؟»
این روایت نشان می‌دهد که نجف در آن زمان محل شناخته شده‌ای بوده است. تنها در مورد محل دفن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) اختلافی میان یاران وجود داشت اما ائمه معصومین نجف اشرف را، مدفن شریف مولای متقیان معرفی کرده‌اند.
روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام)
برخی می‌گفتند محل دفن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در «رحبه» است و برخی در ری، اما امام موسی کاظم (علیه‌السلام) در پاسخ به پرسش یاران فرمود: «او را در غَری زیارت کن.»
«حسن بن جهم» از امام موسی کاظم (علیه‌السلام) نقل می‌کند:
«قبر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در منطقه‌ای به نام «ثُوَیَّه»، اندکی بالاتر از آن، قرار دارد.»
این همان جایی است که صفوان جمال از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده است:
«وقتی به غَری در پشت کوفه رسیدی، از آن عبور کن، به سمت نجف حرکت کن و کمی به سمت راست متمایل شو. هنگامی که به تپه‌های سفید و محل ثُوَیَّه رسیدی، همان‌جا قبر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است.»
برخی از اصحاب، این روایات را نمی‌پذیرفتند و می‌گفتند قبر در مسجد یا قصر امارت کوفه است، اما امامان (علیهم‌السلام) تأکید داشتند که خداوند قبر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را نه در قصر امارت کوفه و نه در مسجد، بلکه در جایی پنهان کرده است تا از دست دشمنان محفوظ بماند.
امام موسی کاظم (علیه‌السلام) در پایان به یاران فرمودند:
«شناخت درست مکان قبر، نعمتی از سوی خداوند است و هرکس به آن دست یابد، از لطف الهی بهره‌مند شده است.»
احمد بن محمد بن ابی‌نصر می‌گوید:
«از امام رضا (علیه‌السلام) پرسیدم: محل قبر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) کجاست؟
فرمود: در غَری است. عرض کردم: برخی می‌گویند در رحبه دفن شده است.
فرمود: نه این درست نیست، بعضی نیز می‌گویند در مسجد دفن شده، اما چنین نیست.»
زیارت امام هادی (علیه‌السلام) در مرقد شریف مولای متقیان
سید بن طاووس در کتاب «انوار فی تاریخ ائمه اطهار» آورده است:
«ابوعلی محمد بن ابی‌بکر همام بن سهیل اسکافی روایت کرده است بر اساس این نقل، امام محمد باقر (علیه‌السلام) از جمله امامانی بود که محل قبر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را مشخص کرد و به همین مکانی که اکنون زیارتگاه است اشاره فرمود.»
او بیان کرده است که ابوعلی بن همّام در کتاب «انوار» ذکر کرده است:
«امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از جمله امامانی بودند که به محل دفن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) اشاره کرده و مکان کنونی زیارتگاه را مورد تأیید قرار داده‌اند.»
سید عبدالکریم بن طاووس به سند خود از حسین بن روح نوبختی و عثمان بن سعید عمری، از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از پدرش، امام هادی (علیه‌السلام) نقل می‌کند:
«آن حضرت در روز غدیر در همان سالی که معتصم او را به سامرا آورد، قبر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را زیارت کرد و در برابر آن ایستاد و زیارت‌نامه‌ای خواند.»
در همین روایت آمده است که امام هادی (علیه‌السلام) در زیارت خود می‌گفت:
«السلام علیک یا ولی‌الله، انت اول مظلوم و اول من غُصب حقه، صبرت واحتسبت حتی اتاک الیقین...؛
سلام بر تو ای ولی خدا، تو نخستین مظلوم و نخستین کسی بودی که حقش غصب شد. صبر کردی تا مرگ تو را فراگرفت. گواهی می‌دهم که با شهادت به دیدار خدا رفتی. خدا قاتلت را به انواع عذاب گرفتار سازد. من با شناخت به حق تو و دشمنی با دشمنانت به زیارتت آمده‌ام و این عهد خود را به درگاه پروردگار عرضه می‌کنم.»
با دقت در روایات رسیده از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) هیچ‌گونه اختلاف یا تناقضی در تعیین محل قبر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) دیده نمی‌شود، زیرا همۀ این روایات به‌روشنی، به نشانه‌های مشخص در سرزمین نجف اشرف اشاره دارند.
منبع
برگرفته از کتاب «تاریخ المرقد العلوی المطهر»
