این کودک معصوم در ماجرای هجوم طرفداران خلافت ابوبکر به خانه بی‌بی دوعالم برای بیعت گرفتن از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، سقط و شهید شد.
محسن از نام‌های خدای متعال است
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) به مولای متقیان فرمود: «زمانی که خداوند متعال آدم را آفرید و روح در بدنش دمید و فرشتگان را به سجده کردن بر او امر فرمود و وی را در بهشت ساکن کرد و کنیز خود حوا را به او تزویج نمود، آدم چشم به طرف عرش دوخت، در آنجا پنج سطر نوشته شده مشاهده فرمود؛ پرسید:
پروردگارا! اینان چه کسانی هستند؟
خدای متعال فرمود:
اینان کسانی هستند که هرگاه شفاعت خلق مرا نمایند، شفاعت‌شان را قبول می‌کنم.
آدم عرض کرد:
پروردگارا، قسم به قدر و عظمت آنها نزد خودت نام ایشان چیست؟
خداوند فرمود:
اما درباره نام‌ها: نام نخست من «محمود» است و او هم «محمد» (صلیاللهعلیهوآله) نام دارد. نام دوم من «عالی» است و او نیز «علی» است. نام سوم من «فاطر» است و او «فاطمه» است. نام چهارم من «محسن» است و او هم «حسن» است. و نام پنجم من «صاحبِ احسان» است و او «حسین» است. و این پنج نفر، همگی ستایش و سپاس خداوند را به‌جا می‌آورند.»[۱]
حضرت امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«نخستین کسی که روز قیامت درباره او حکم می‌شود. محسن بن علی (علیه‌السلام) است؛ سپس پس از آن که قاتلش محکوم می‌گردد قنفذ را مورد محاکمه قرار می‌دهند. هر دو را حاضر می‌کنند و با تازیانه‌های آتشین آنان را می‌زنند که اگر ضربه ای از آن شلاق‌ها به دریاها زده شود از مشرق تا مغرب به جوش آید و اگر بر کوه‌های دنیا نواخته شود هر آینه ذوب می‌شوند. پس آن دو را با این تازیانه‌ها می‌زنند.»[۲]
دفن کردن حضرت محسن (علیه‌السلام) در خانه
امیر المؤمنین (علیه‌السلام) بعد از شهادت محسن (علیه‌السلام) به فضه (رضوان‌الله‌علیها) فرمودند:
«پس محسن را در گودی و انتهای خانه دفن و پنهان کن زیرا او به جدش رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) ملحق می‌شود و به سوی او شکایت می‌کند.»
واکنش علما به سقط حضرت محسن (علیه‌السلام)
بعضی از علمای اهل‌سنت تأکید کرده‌اند که حضرت محسن (علیه‌السلام) به دلیل سقط شدن از دنیا رفته است. ازجملۀ این افراد عبارت‌اند از:
۱- علامه جلیل القدر ابن‌شهر آشوب مازندرانی از (بزرگان شیعه) از ابن‌قُتَیبه (م۲۷۶ هـ.ق از مخالفین سرسخت شیعه) چنین نقل کرده است:
در کتاب معارف تألیف ابن‌قتیبه آمده است: «محسن در اثر ضربه قنفذ عَدَوی سقط شد.»[۳]
اما در اثر تحریف و خیانت، آنچه در (المعارف کنونی) مشاهده می‌شود چنین است:
«و اما محسن بن علی، در کوچکی از دنیا رفت.»[۴]
۲- شاهدی دیگر برای این خیانت، تصریح گنجی شافعی می‌باشد. او در کتاب خود به نام "کفایة الطالب" می‌نویسد:
«و او، (که ظاهراً منظور شیخ مفید است)، بر نظر غالب علما افزوده و بیان کرده که صدیقۀ طاهره پس از شهادت پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرزندی را سقط کرد که پیامبر پیش‌تر او را محسن نامیده بود. این موضوع در منابع هیچ‌یک از اهل نقل پیدا نشده است، جز در گفته‌های ابن‌قتیبه.»[۵]
ما خطاب به گنجی می‌گوییم:
«با یک مراجعه ساده به متون نقل شده از اهل نقل آشکار می‌شود که بسیاری از ناقلان غیر از ابن‌قتیبه هم سقط شدن حضرت محسن (علیه‌السلام) را در کتاب‌هایشان نقل کرده‌اند.»[۶]
۳- علی بن محمد عمری نسّابه (زنده در سال ۴۲۵ هـ) می‌نویسد:
«مورخان، محسن را از قلم انداختند چون او درحالی‌که از دنیا رفته بود به این جهان قدم گذاشت. به راستی شیعه خبر محسن و لگدی را که باعث سقط او شد روایت کرده است و در برخی از کتاب‌های اهل‌نسب هم دیدم که از محسن سخن گفته‌اند ولی به جهاتی از جریان لگد (به پهلوی فاطمه) چیزی ذکر نمی‌کنیم.»[۷]
۴- محمد بن طلحه شافعی (م ۶۵۲ هـ ق) می‌نویسد:
«اقوال مردم در تعداد اولاد علی از پسر و دختر مختلف است، برخی زیاد شمرده‌اند تا حدی که بین آنها سقط شده را نیز آورده‌اند... و قومی بیشتر از این گفته و محسن سقط شده را به عنوان برادر حسن و حسین برشمرده‌اند.»[۸]
۵- جمال الدين مزّی (م ۷۴۲ هـ. ق) می‌نویسد:
«محسن سقط شد.»[۹]
۶- شمس الدين ذهبی (م ۷۴۸ هـ. ق) می نویسد:
«عمر چنان با لگد به سینه فاطمه کوبید که وی محسن را سقط کرد.»[۱۰] [۱۱]
۷- صفدی (م ۷۶۴ هـ ) می‌نویسد:
«محسن سقط شد.»[۱۲]
۸- ابراهیم طرابلسی حنفی (زنده در سال ۸۴۱ هـ ق) می‌نویسد:
«محسن بن فاطمه سقط شد و گفته شده است: در کودکی وفات یافت، اما صحیح این است که فاطمه جنینش را سقط کرد.»[۱۳]
۹- ابن‌حجر عسقلانی (متوفی ۸۵۲ هـ. ق) همانند عبارت ذهبی را نقل می‌کند:
«عمر چنان با لگد به سینه فاطمه کوبید که وی محسن را سقط کرد.»[۱۴]
۱۰- ابن‌صباغ مالکی (م ۸۵۵ هـ) می‌نگارد:
«و ذکر کرده‌اند که در میان فرزندان حضرت امیرالمؤمنین محسن برادر حسن و حسین بوده و شیعه آن را ذکر کرده و او را سقط شده می‌داند.»[۱۵]
۱۱- صفوری شافعی (م ۸۹۴ هـ) می‌گوید:
«حسن اولین پنج اولاد فاطمه بوده است که عبارت باشند از حسن حسین محسن سقط شده، زینب کبری و زینب صغری.»[۱۶]
صفوری در کتاب دیگرش به نقل از استیعاب ابن عبد‌البر می‌نویسد:
«فاطمه سقطی داشت که علی نام او را محسن گذاشت.»[۱۷]
ناگفته نماند که این مطلب در چاپ‌های امروزی استيعاب موجود نیست.
سقط شدن حضرت محسن (علیه‌السلام) نماد مظلومیت ائمه
به‌راستی که محسن بن علی (علیه‌السلام) به عنوان یک شخصیت مقدس و نماد زهد و برکت در تاریخ اسلام شناخته شده است. روایات شیعه و بسیاری از علمای اهل‌سنت، او را سقط شده و قربانی ظلم و استبداد زمان دانسته‌اند، هرچند که بعضی از منابع تاریخی و تفاسیر تلاش در تردید افکنی و کم‌رنگ کردن این واقعیت دارند. به‌هرحال، جایگاه والای محسن (علیه‌السلام) و مظلومیت او، به عنوان بخشی از تاریخ اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، همواره یادآور اهمیت وفاداری، پاک‌دامنی و مقاومت در برابر ظلم است.
[۱] علل الشرائع، ج۱ ص۱۳۵؛ بحار الانوار، ج۲۷ ص۴.
[۲] كامل الزيارات، باب۱۰۸ ص۳۳۴.
[۳] مناقب آل ابي طالب، ج۳ ص ۳۵۸، مثالب التواصب، ص۴۱۹.
[۴] المعارف، ص۹۲ (چاپ دار إحياء التراث العربي).
[۵] كفاية الطالب، ص۴۱۳.
[۶] رجوع شود به الموسوعة الكبرى عن فاطمه الزهرا ج۵ فصل۷ ص۴۰۱_۴۲۶، إحراق بيت الزهرا في مصادر اهل السنة، فصل۲ ص۴۹_۵۷، مأساة الزهرا ج۲ ص۱۱۱-۱۵۰؛ الهجوم على بيت فاطمة، ص۴۸۷_۵۱۹، المحسن السبط مولود أم سقط.
[۷] المجدى في أنساب الطالبتين، ص١٢.
[۸] مطالب السوول في مناقب آل الرسول، فصل۱۱ ص۳۱۳.
[۹] تهذيب الكمال، ج۲۰ ص۴۷۹؛ إحقاق الحق، ج۳۲ ص۶۷۹.
[۱۰] الرفسة الصدمة بالرجل في الصدر؛ با لگد به سینه زدن لسان العرب، ج۶ ص۱۰۰؛ أقرب الموارد، ج۲ ص۴۰۶.
[۱۱] ميزان الإعتدال، ج۱ ص۱۳۹.
[۱۲] الوافی بالوفيات، ج۲۱ ص۱۸۵، (صاحب كتاب المحسن السبط مولود امسقط در ص۱۲۲ می‌نویسد، صلاح صفدی این مطلب را از کتاب (فتح المطالب فی فصائل على بن ابي‌طالب، تأليف استادش ذهبی نقل کرده است.)
[۱۳] ماساة الزهرا، ج۲ ص۱۳۱ به نقل از کتاب الشجرة، ص۶.
[۱۴] لسان الميزان، ج۱ ص۲۶۸.
[۱۵] الفصول المهمة، ص۱۲۶.
[۱۶] نزهة المجالس، ج۲ ص۱۹۴؛ ماساة الزهرا، ج۲ ص١٣٠.
[۱۷] المحسن السبط مولود امسقط، ص۱۲۴ به نقل از المحاسن المجتمعه في الخلفاء الاربعه، ص۱۶۴.
