به شهادت تاریخ، پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله در یکی از تاریک‌ترین اعصار بشریت، عصری که آدمیان جز شرک و بت‌پرستی، ستم به زیردستان و بردگان نمی‌شناختند و مورخین نام آن را «عصر جاهلی» گذارده‌اند، به دنیا آمدند. در این نوشتار کلام حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را راجع به هدف خداوند از خلقت حضرت ختمی رسل پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و وضعیت جامعه خواهید خواند و درباره اجداد پیامبر، مکان ولادت و حوادث متقارن با ولادت ایشان نکاتی ارزشمند در پی خواهد آمد.
۱۷ربیع‌الاول؛ تاریخی مهم در تقویم جهان اسلام
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌آله در روز جمعه ۱۷ ربیع الاول «عام‌الفیل»، یعنی سالی که قوم فیل برای تخریب خانه کعبه و اشغال مکه به حجاز آمدند، در شهر مکه، بعد از طلوع فجر به دنیا آمدند و حامل رسالتی گردیدند که عصاره تمام ادیان الهی قبل از خود و خاتم تمامی رسولان الهی گردیدند.
کلام حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام راجع به ظهور پیامبر صلیاللهعلیهوآله در عصر جاهلیت
حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام درباره اوضاع اعراب در عصر جاهلیت چنین می‌فرماید: «خداوند پیامبر صلیاللهعلیهوآله را به رسالت مبعوث ساخت، كه جهانيان را بيم دهد و امين آيات وى باشد، در حالى كه شما ملت عرب بدترين دین و آیین را داشتيد، و در بدترين سرزمين‌ها زندگى مى‌نموديد، در ميان سنگ‌هاى خشن و مارهايى كه فاقد شنوايى بودند (و به همين جهت از هيچ چيز نمى‌ترسيدند!) آب‌هاى آلوده را مى‌نوشيديد، و غذاهاى ناگوار را مى‌خورديد، خون يكديگر را مى‌ريختيد، و پيوند خويشاوندى را قطع مى‌نموديد، بت‌ها در ميان شما برپا بود (و پرستش بت شيوه و آيين شما) و گناهان سراسر وجود شما را فرا گرفته بود.»[۱]
نسب پدری و مادری؛ شباهت پیامبر صلیاللهعلیهوآله به اجداد خویش
نبی مکرم اسلام صلیاللهعلیهوآله از نسل حضرت ابراهیم و آدم ابوالبشرعلیهماالسلام است. ابن‌بابویه به سند معتبر از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده است که حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌آله فرمودند: «من شبیه‌ترین مردم به حضرت آدم علیه‌السلام و حضرت ابراهیم علیه‌السلام شبیه‌ترین مردم بود به من در خلقت و خلق.»[۲]
اجداد رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌‌آله تا ابراهیم علیه‌السلام حدود ۳۰ نفر و تا حضرت نوح علیه‌السلام قریب ۴۰ نفر و تا حضرت آدم ابوالبشر علیه‌السلام ۴۹ نفر می‌باشند.[۳]
نسب پیامبر صلیاللهعلیهوآله از طرف مادر بدین‌شرح است: آمنه بنت وهب بن عبد مناف بن زهرة بن کلاب از تیره بنی‌زهره و از قبیله قریش.[۴]
آمنه به لحاظ شرف و پاکدامنی، سالار زنان بنی زهره بود به طوری که او را برترین عقیله قریش دانسته‌اند.[۵]
گفته‌اند آن‌گاه که داشتن دختر برای اعراب مایه ننگ و شرم‌ساری بود، آمنه در میان قوم و خاندان خود احترام ویژه‌ای داشت.[۶]
سخنی شگفت از پیامبر صلیاللهعلیهوآله درباره حقیقت وجود خود و حضرت امیرالمؤمنین
از سلمان فارسی روایت شده‌است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌‌آله فرمود:
«من و علی (علیه‌السلام) در پیشگاه الهی به صورت نوری معلق بودیم؛ آن نور، تسبیح و تقدیس خدا را می‌کرد. [تسبیح یعنی تنزیه و گفتن سبحان الله. تقدیس یعنی خدا را بدون هر عیب و نقص دانستن] چهار (ده) هزار سال پیش از آن که آدم را بیافریند. چون حضرت آدم را خلق کرد آن نور را در صلب او قرار داد، ما پیوسته با هم در یک چیز بودیم تا آن که در پشت عبدالمطلب از یکدیگر جدا شدیم یک جزء آن من و جزء دیگر آن علی(علیه‌السلام) شد. [من در نبوت بروز کردم و علی در خلاف][۷]
ایمان اجداد پیامبر صلیاللهعلیهوآله چگونه بوده‌است؟
پدر، مادر، اجداد و جدات پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله همه و همه مسلمان و مومن بوده و نطفه نورانی وی در هیچ صلب و رحم، مشترک میان کفر و اسلام و ایمان و شرک قرار نگرفته‌است. پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله از نسل اسماعیل ذبیح علیه‌السلام و فرزند ابراهیم خلیل علیه‌السلام و از سلاله حضرت آدم ابوالبشر علیه‌السلام است.
استشهاد به قرآن راجع به ایمان اجداد پیامبر صلیاللهعلیهوآله
خداوند متعال در آیاتی از سوره شعرا می‌فرماید: «وَ تَوَکَّلْ عَلَی الْعَزیزِ الرَّحیمِ• الَّذی یَراکَ حینَ تَقُومُ• وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدینَ• اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیم؛[۸]
خداوند متعال در آیاتی از سوره شعرا می‌فرماید: «و بر خداوند عزیز و رحیم توکل کن! همان کسی که تو را به هنگامی که (برای عبادت) برمی‌خیزی می‌بیند. و (نیز) حرکت تو را در میان سجده‌کنندگان! اوست خدای شنوا و دانا.»
بر اساس برخی از روایات و تفاسیر، مقصود از «و تقلّبک فی السّاجدین» این است که پیشینیان پیامبر صلیاللهعلیهوآله پی‌درپی و پشت در پشت، سجده‌گزار، نیایش‌کننده و موحد بوده‌اند. [۹]
چنان‌که علامه مجلسی در ذیل این آیه به نقل از شیخ طبرسی می‌نویسد: «مراد از ساجدین در آیه، موحدین است؛ یعنی نطفه نورانی نبی مکرم صلیاللهعلیهوآله از نبی‌ای به نبی دیگری منتقل می‌گشت.»[۱۰]
مکان ولادت پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله
در این که پیامبر صلیاللهعلیهوآله در شهر مکه متولد شدند، همه منابع تاریخی اتفاق دارند اما در تعیین مکان دقیق تولد دو قول وجود دارد؛
بر پایه گزارش‌های تایید شده و مشهور، آمنه پس از ازدواج به خانه عبدالله در شعب بنی‌هاشم منتقل شد که بعدها به «شعب ابی‌طالب» یا «شعب علی» علیه‌السلام معروف گشت.[۱۱] و فرزند خود را همان‌جا در مکانی که بعدها مولد‌النبی صلیاللهعلیهوآله نام گرفت، به دنیا آورد.[۱۲]
قول غیر مشهور دیگری وجود دارد که ولادت آن حضرت را در خانه‌ای در نزدیکی کوه صفا دانسته‌‌است.
حوادث مقارن ولادت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌آله
در روایات آمده‌است که در شب ولادت آن حضرت حوادث مهم و اتفاقات زیادی در اطراف جهان به وقوع پیوست که پیش از آن سابقه نداشت و از جمله «ارهاصات» بوده است. شاید جامع‌ترین حدیث در این‌باره حدیثی است که مرحوم صدوق (رحمت‌الله‌علیه) در کتاب الامالی به سند خود از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده و روایات دیگری نیز شبیه به آن در دیگر منابع موجود است.[۱۳]
خلاصه حوادث مقارن ولادت را می‌توان در چند بند زیر نام برد.
- بت‌ها، همگی به‌رو درافتادند.[۱۴]
- ایوان کسری در مدائن، لرزید و ۱۳ یا ۱۴ کنگره آن فروریخت.[۱۵]
- آتشکده فارس، پس از هزار سال، خاموش شد.[۱۶]
- دریاچه ساوه خشک گردید.[۱۷]
- نوری درخشش پیدا کرد که فضای مکه را روشن نمود.[۱۸]
- رانده‌شدن شیاطین و جنیان از آسمان‌ها و منع آنان از شنیدن اخبار آسمان‌ها و وحی. شیاطین که تا آن لحظه به عالم بالا راه داشتند و صدای ملائکه را می‌شنیدند، برای همیشه، طرد شدند. [۱۹]
حدیثی در این مورد از امام صادق علیه‌السلام نقل شده‌است که می‌فرمایند: «شیاطین به آسـمان‌ها رفت و آمد می‌کردند تا اینکه با تولد حضرت عیسی علیه‌السلام، از سه آسمان و با به دنیا آمدن پیامبر صلیاللهعلیهوآله از هفت آسمان منع شدند.» [۲۰][۲۱]
فخر رازی نیز در تفسیر آیه شریفه «وَ اَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَدا» [۲۲] می گوید؛« و اینکه ما پیش از این به استراق سمع در آسمان‌ها می‌نشستیم؛ امّا اکنون هر کس بخواهد استراق سمع کند، شهابی را در کمین خود می‌یابد.» در مورد منع شیاطین از نفوذ در آسمان‌ها و تیر‌های شهاب همین گفتار را داشته و اقوالی در این‌باره نقل کرده‌است. [۲۳]
- سحر تمام ساحران در آن موقع باطل گردید و علم کهانت از کاهنان گرفته‌شد. [۲۴]
ابن‌شهرآشوب، به نقل از امام صادق علیه‌السلام یاد می کند که حضرت فرمود: «در هنگام ولادت پیامبر عظیم‌الشان صلی‌الله‌علی‌وآله، بت‌ها به صورت، به زمین افتادند. پادشاهی نماند؛ مگر آن‌که تاجش واژگون و زبانش در آن روز، بند آمد. کاهنان از دانش خود جدا شدند… در آن شب، نوری از سرزمین حجاز پدید آمد و منتشر شد و تا مشرق، گسترش یافت.» [۲۵]
برخی از این حوادث در منابع اهل‌سنت نیز ذکر شده است. [۲۶]
منابع؛
۱.امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، ترجمه مکارم شیرازی، خ۲۶، ج۱، ص۷۲.
۲.↑ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۴۲۵.
۳. ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب (علیهم‌السّلام)، ج۱، ص۱۳۵.
۴. ↑ ابن‌سعد بغدادی، محمد بن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۴۹.
۵. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۵.
۶. ↑ ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۲، ص۳۰۷.
۷. الفردوس، ۲۸۳: ۳/ ۴۸۵۱. نیز نک: مناقب سیدنا علی، ۲۱؛ ینابیع المودة، ۱۱۸؛ المناقب خوارزمی، ۱۴۵/ ۱۷۰؛ تاریخ دمشق (ترجمة الامام علی علیه السلام)، ۱۵۱: ۱/ ۱۸۶؛ کفایةالطالب، ۳۱۵، ب ۸۷؛ المناقب، ابن مغازلی، ۷۸/ ۱۳۲ ۱۳۰.
۸. ↑ شعرا/سوره۲۶، آیه۲۱۷
۹. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۵، ص۱۱۸.
۱۰. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۰۴
۱۱. ↑ صفری، نعمت‌الله، مکه در بستر تاریخ، ص۶۳.
۱۲. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۳۹.
۱۳. ↑ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۳۶۰.
۱۴. ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۱، ص۲۹.
۱۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۵، ص۲۵۷
۱۶. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۵، ص۲۵۸
۱۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۵، ص۲۵۷
۱۸. ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۱، ص۳۰.
۱۹. ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۱، ص۳۰
۲۰. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۵، ص۳۳۱.
۲۱. ↑ آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۱۰، ص۱۳۸
۲۲. ↑ جن/سوره۷۲، آیه۹
۲۳. ↑ فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۳۰، ص۱۵۷.
۲۴. ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۱، ص۲۹.
۲۵. ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۱، ص۲۹.
۲۶. ↑ ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۱۷.
