یکی از ویژگی‌های خاصه امیرالمؤمنین علیه‌السلام آگاهی از شرایط زمان خود بود. علم به آنچه گذشته و آنچه خواهد گذشت. در ادامه روایات و احادیثی شگفت راجع به عمق آگاهی و دانش حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را از پیش نظر خواهید گذراند.
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام عالم به توحید و کتاب عزیز و آیات آن و دانای احوال فرشتگان و انبیا علیهم‌السلام و رسالت آنان و عوالم پس از مرگ بودند. افزون بر آن، امیرالمؤمنین علیه‌السلام به جمیع آراء و نظرات و نزاع‌ها و مجادله‌ها آگاه بودند. در این آیات و احادیث شریف، درباره جایگاه حضرت چنین آمده است؛
– رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند : «من شهر علم هستم و علی درب این شهر است.»[۱]
– رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند: «من میزان و ترازوی علم هستم و علی دو کفه آن است.»[۲]
– رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند: «علی دروازه علم است و برای امتم بعد از من تبیین‌کننده همه آن چیزی است که برای آن مبعوث شدم.»[۳]
– در تفسير قرطبی از عبد الله بن عطاء چنین آمده است: «به ابوجعفر بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام گفتم: می‌پندارند، علم کتاب عبدالله بن سلام است! فرمود: همانا آن علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام است.»[۴]
– در شواهد التنزيل از حسکانی آمده است: «از ابن عباس در باب این سخن خداوند تعالی: “أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ”[۵] آمده است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: “ويَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ”[۶] علی بن ابی‌طالب است.»[۷]
روایتی عجیب از علم داشتن حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به سرنوشت اخروی افراد
– صاحب «تذکره خواص» از زادان چنین روایت می‌کند: «شنیدم امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: “سوگند به آن‌كه دانه را شكافت و خلايق را آفريد، اگر مسند فرمانروایی به من داده شود، حکم می‌کنم، میان اهل تورات به تورات اینان و میان اهل انجیل به انجیل اینان و میان اهل زبور به زبور اینان و میان اهل فرقان به فرقان اینان و قسم به آن که جانم در دست اوست، مردی از قیش نیست که بر آن مصایب نازل شده باشد، مگر آن‌که من می‌دانم، بر کدام آیه به بهشت می‌رود یا به آتش انداخته می‌شود”. در این هنگام مردی به حضرت گفت: “یا امیرالمؤمنین، کدام آیه در شأن شما نازل شده است؟” فرمودند: “آيا كسی كه از ناحيه پروردگارش برهانی چون نور روشن دارد و به دنبال آن نور، شاهدی هم از سوی او باشد، پس رسول الله برهان است و من شاهد ایشان”.»
سخن امام صادق علیه‌السلام درباره میزان علم حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
– از امام صادق علیه‌السلام نقل است که فرمودند: «همانا خداوند تبارک و تعالی به موسی علیه‌السلام فرمود: “و برای وی در آن لوح‌ها از هرگونه اندرز و شرحی از همه چيز ثبت كرده بوديم”[۸] و نفرمود: همه اندرزها را! و به عیسی علیه‌السلام فرمود: “تا پاره‌ای از آنچه را كه در آن اختلاف داريد بيان كنم”[۹] و نفرمود: هر چیزی! ولی به شما امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: “بگو خدا و آن‌كس كه علم كتاب نزد اوست، برای گواهی ميان من و شما بس است”[۱۰]، هم‌چنین خداوند عزوجل فرمود: “نيست هيچ تری و خشكی، مگر اينكه در كتاب مبين خدا است”[۱۱]، نیز فرمود: “ما هر چيزی را در امامی مبين برشمرده‌ايم”[۱۲] و علم این کتاب نزد امام علی امیرالمؤمنین علیه‌السلام است.» [۱۳]
منابع
[۱] ترمذی در صحیح خود روایت کرده است: ج۲، ص: ۲۱۴.
[۲] بغوی در مصابيح السنه آورده است، همان‌طور که طبری در ذخائر العبی نقل کرده: ص ۷۷۰.
[۳] كنز الاعمال: ج۶، ص ۱۵۶.
[۴] تفسير قرطبی: ج۹، ص۳۳۶.
[۵] سوره هود آیه ۱۷ : کسانی که از سوی پرودگار دلیل روشنی همراه خود دارند.
[۶] همان : و شاهدی که از نزدیکان ویژه رسول الله است و از او پیروی می کند.
[۷] شواهد التنزيل: ج۱ ص۳۶۵، تذكرة الخواصّ: ص۱۶.
[۸] سوره اعراف آیه ۱۴۵.
[۹] سوره زخرف آیه ۶۳.
[۱۰] سوره رعد آیه ۴۳.
[۱۱] سوره انعام آیه ۵۹.
[۱۲] سوره یس آیه ۱۲.
[۱۳] الاحتجاج: ج۲، ص۳۰۲، بصائر الدرجات: ص۲۲۹.
