نظام شایسته‌سالاری یعنی نظامی که در آن، مناصب و مسئولیت‌ها بر اساس لیاقت، توانمندی و تخصص افراد به آنان واگذار می‌شود، نه بر مبنای پیوندهای خویشاوندی، قرابت‌های قومی یا ملاحظات رفاقتی. این اصل، در سیره حکومتی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به عنوان الگویی بی بدیل از عدالت محوری، جلوه ای ویژه دارد.
پرهیز از خویشاوندسالاری
وقتی خبر رسید که ابن عباس (پسر عموی امام) که والی بصره بود، از بیت المال سوء استفاده کرده است، امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام نامه‌ای تند به او نوشت و او را توبیخ کرد و فرمود: «به خدا سوگند، اگر به من خبر برسد که در اموال مسلمین خیانت کرده‌ای، چنان بر تو سخت خواهم گرفت که کم‌بهره شوی.»
سپس امام تأکید کردند: «به خدا سوگند، اگر حسن و حسین نیز چنین می‌کردند از من روی خوش نمی‌دیدند و از آنان نیز حق را می‌ستاندم.»
عدالت در نژاد و پرهیز از نژادپرستی
یکی از شئون عدالت که به خصوص در عصر حاضر لگدمال شده و کمتر به آن توجه می‌شود، عدالت در نژاد و پرهیز از نژادپرستی است. یکی از جلوه‌های عدالت امیرالمومنین علیه‌السلام، پرهیز از قومیت‌گرایی و نژادپرستی است.
امیرالمومنین علی علیه‌السلام در نامۀ ۵۳ نهج البلاغه، خطاب به مالک اشتر، منشور حکومتی عادلانه‌ای را ترسیم می‌کند که در آن، گوهر انسانیت، فارغ از رنگ و نژاد، مبنای برقراری عدالت و برابری است.
آنجا که می‌فرمایند: «مردم دو دسته‌اند: یا برادر دینی تو هستند، یا همانند تو در آفرینش.» اصلی جهان شمول را بنیان می‌نهند که بر اساس آن، همه انسان‌ها، صرف نظر از دین، قومیت و نژاد، در اصل آفرینش برابرند و شایسته برخورداری از حقوق انسانی یکسان.
این دیدگاه، فراتر از مرزهای جغرافیایی و تعصبات قومی، بر کرامت ذاتی انسان تأکید دارد و هرگونه تبعیض و نابرابری مبتنی بر نژاد و قومیت را مردود می‌شمارد.
شیخ حر عاملی در وسائل الشیعة نقل می‌کند که:
« در کوفه، هنگامی که امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام شخصاً مشغول تقسیم بیت‌المال بودند، جمعیتی از مردم، از جمله دو زن، برای دریافت سهم خود منتظر بودند.
یکی از این زنان از قبیله‌ای عرب و دیگری از سرزمین‌های عجم (غیر عرب) بود. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به هر یک از این دو زن، به طور مساوی، ۲۵ درهم و یک پیمانۀ بزرگ گندم داد. زن عرب، با دیدن این برابری، با لحنی متعجب از امام پرسید: «ای امیرالمؤمنین علیه‌السلام، من از تبار عرب هستم و این زن از عجم. آیا نباید تفاوتی در سهم ما باشد؟»
امیرالمومنین علی علیه‌السلام با لحنی قاطعانه اما آرام پاسخ داد: «به خدا سوگند، من در این اموال عمومی که به همۀ مسلمانان تعلق دارد، هیچ‌گونه برتری برای فرزندان اسماعیل (اعراب) نسبت به فرزندان اسحاق (غیر اعراب) قائل نیستم. همۀ مسلمانان، از هر نژاد و قومی که باشند، در برابر قانون الهی و حقوق خود یکسان هستند.»
این مطلب از فصلنامه «خم نامه» انتخاب شده است. برای مطالعه مطالب بیشتر از این فصلنامه که به صورت اختصاصی توسط رسانه فارسی‌زبان آستان مقدس علوی تهیه و تولید شده به آدرس khomnameh.ir مراجعه نمایید.
