امیرمؤمنان علیه‌السلام درنهج البلاغه از سیمای حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی سخن گفته و گاه از آینده روشن بشری در زمان ظهور امام زمان علیه‌اسلام، و آخرالزمان و بیان می کند که چگونه عدالت در آن دوران فراگیر و جهانی خواهد شد، و اسلام و قرآن و سنّت زنده خواهد گشت و فاسدان و ستمگران به مجازات خویش خواهند رسید.
سیمای مهدی موعود عجل‌الله‌تعالی در نهج البلاغه
حضرت امیرعلیه‌السلام در توصیف اوصاف حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی در نهج البلاغه فرمودند:
۱) در خطبه ۱۰۰ می فرمایند:
«الا ان مثل آل محمد صلی الله علیه و آله کمثل نجوم السماء اذا خوی نجم طلع نجم .
آگاه باشید مثل آل محمد صلو‌ات‌الله‌علیه مثل ستارگان آسمان است. اگر ستاره‌ای غروب کند. ستاره‌ی دیگری طلوع خواهد کرد.»(۱)
در جملات مذکور نهج البلاغه، امیرالمومنین علی علیه‌اسلام، امامان شیعیان از جمله امام عصرعجل‌الله‌تعالی را به ستاره تشبیه فرموده اند.
۲) در خطبه ۱۸۲ می فرمایند:
«بقیه من بقایا حجته، خلیفه من خلائف انبیائه .
او باقی مانده ای از حجت های خدا و جانشینی از جانشینان پیامبر خداست.»
۳) در خطبه ۱۸۲ می فرمایند:
«قد لبس للحکمه جنتها و اخذها بجمیع آدابها من الاقبال علیها و المعرفه بها
زره دانش بر تن دارد و با تمامی آداب و با توجه و معرفت کامل آن را فراگرفته است.» (۲)
۴) در همان خطبه ۱۸۲ می فرمایند:
«والتفرغ لها فهی عند نفسه ضالته التی یطلبها و حاجته التی یسأل عنها
حکمت گمشده اوست که همواره در جستجوی آن می باشد و نیاز اوست که در به دست آوردنش می پرسد.»(۳)
شرایط سخت عصر غیبت
جناب عبدالعظیم حسنی علیه‌اسلام به نقل از امام جواد علیه‌اسلام ازامیرمؤمنان علیه‌اسلام نقل فرموده‌اند، چنین آمده است:
«إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا إِذَا قَامَ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَهٌ فَلِذَلِکَ تَخْفَى وِلَادَتُهُ وَ یَغِیبُ شَخْصُهُ.[۸]
هنگامى که قائم ما قیام کند بیعت احدى بر گردن او نیست و به این دلیل است که ولادتش پنهان است و شخص او غایب مى شود.»
حضرت امیرالمومنین علی علیه‌اسلام علاوه بر اصل غیبت و علل آن، به طولانی بودن و سختی این دوران نیز اشاره نموده‌اند از جمله در روایتی که شیخ صدوق در کتاب کمال الدین ذکر کرده چنین آمده است:
«لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَهٌ أَمَدُهَا طَوِیلٌ کَأَنِّی بِالشِّیعَهِ یَجُولُونَ جَوَلَانَ النَّعَمِ فِی غَیْبَتِهِ یَطْلُبُونَ الْمَرْعَى فَلَا یَجِدُونَهُ [۹]
براى قائم ما غیبتى است که مدّتش طولانى است، گویا شیعه را در دوران غیبت او مى بینم که جولان مى دهد مانند جولان چهارپایان، چراگاه را مى جویند امّا آن را نمى یابند.»
این دوران آن قدر دشوار و فتنه‌انگیز است که بسیاری دست از ولایت برمی‌دارند و به دنبال دیگران می‌روند چنانکه در حدیثی که اصبغ بن نباته از امیرالمومنین علی علیه‌اسلام نقل کرده چنین آمده است:
«أَمَا لَیَغِیبَنَّ حَتَّى یَقُولَ الْجَاهِلُ مَا لِلَّهِ فِی آلِ مُحَمَّدِ حَاجَهٌ.[۱۰]
او غایب خواهد شد تا به حدی که نادان گوید: خداوند را در آل محمّد حاجتى نیست.»
نور امید برای منتظران
البته با وجود این سختی‌ها وعده امام به پایداران و استقامت‌کنندگان و به بیان کامل منتظران نیز وعده‌ای بی نظیر است چنانکه در ادامه روایت کمالالدین چنین آمده است:
«أَلَا فَمَنْ ثَبَتَ مِنْهُمْ عَلَى دِینِهِ وَ لَمْ یَقْسُ قَلْبُهُ لِطُولِ أَمَدِ غَیْبَهِ إِمَامِهِ فَهُوَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یَوْمَ
الْقِیَامَهِ[۱۱]
بدانید هر که در آن دوران در دینش استوار باشد و قلبش به واسطه طول غیبت امامش سخت نشود او در روز قیامت هم درجه من است.»
و یا در حدیث دیگری از ایشان آمده است:
«الْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنَا کَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.[۱۲]
منتظر امر ما مانند کسى است که در راه خدا به خون خود درغلطد.»
راه نجات در میان آشوب آخرالزمان
حال سؤال اینجاست که چگونه میتوان در این عصر پرآشوب در دین پایدار ماند و دست خود را از حجت خدا جدا نکرد و چگونه میتوان منتظر حقیقی بود؟
امیرمؤمنان علیه‌اسلام به این پرسش چنین پاسخ می‌گویند:
«… فَلَا یَثْبُتُ فِیهَا {فی الغیبه} عَلَى دِینِهِ إِلَّا الْمُخْلِصُونَ الْمُبَاشِرُونَ لِرَوْحِ الْیَقِینِ الَّذِینَ أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِیثَاقَهُمْ بِوَلَایَتِنَا وَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ .[۱۳]
ثابت نماند در آن غیبت بر دینش مگر مخلصانى که روح یقین را دریافته اند آن کسانى که خداى عز و جل پیمان ولایت ما را از آنها گرفته و ایمان در دلشان نوشته شده و آنها را بر وحى از جانب خود یاری کرده است.»
لحظه ظهور
امیرالمومنین علی علیه‌اسلام لحظه ای که حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی قیام خود را آغاز می کند پرداخته است.
ایشان می فرمایند: «فإذا کان ذلک ضرب یعسوب الدین بذنبه
پیشوای دین با طوفندگی قیام می کند.» (۴)
طعم عدالت در حکومت واحد جهانی امام زمان عجل‌الله‌تعالی
امیرمؤمنان علیه‌السلام در بحث مهدویت برعنصرعدالت تکیه نموده و از پدید آمدن عدالت در ابعاد گوناگون در زمان ظهور حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی خبر داده است و
می فرماید:
«و سیأتی غدٌ بما لا تعرفونَ یأخذ الوالی من غیرِها عمّالها علی مساوی اعمالها… فیُریکم کیفَ عدلَ السیّرة»[۵]
«فردایی که شما را از آن هیچ شناختی نیست خواهد آمد، زمام داری که غیر از خاندان حکومت های امروزی است، (حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی) عمّال و کارگزاران حکومت ها را به اعمال بدشان کیفر خواهد داد… بدین روی، روشی عادلانه در حکومت حق به شما می نمایاند.»
و در جای دیگر می فرماید:
«الا و مَن ادرکَها منّا یسری فیها بسراج منیر، و یخذوفیها علی مثالِ الصالحین لیحلَّ فیها رِبقاً و یعتقَ رقاً و یصدعُ شُعباً و یشعب صدعاً»[۶]
بدانید آنکه از ما(حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی) فتنه های آینده را دریابد، با چراغی روشنگر در آن گام می نهد و بر همان سیره و روش صالحان (پیامبر و امامان(علیهم‌السلام)) رفتار می کند تا گره ها را بگشاید، بردگان و ملت های اسیر را آزاد سازد، جمعیت های گم راه و ستمگر را پراکنده و حق جویان را جمع آوری می کند.»
از اصبغ بن نباته در کتاب اصول کافی نقل شده توجه نمایید:
«عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَهَ قَالَ أَتَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع فَوَجَدْتُهُ مُتَفَکِّراً یَنْکُتُ فِی الْأَرْضِ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا لِی أَرَاکَ مُتَفَکِّراً تَنْکُتُ فِی الْأَرْضِ أَ رَغْبَهً مِنْکَ فِیهَا فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا رَغِبْتُ فِیهَا وَ لَا فِی الدُّنْیَا یَوْماً قَطُّ وَ لَکِنْ فَکَّرْتُ فِی مَوْلُودٍ یَکُونُ مِنْ ظَهْرِ الْحَادِی عَشَرَ مِنْ وُلْدِی هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً تَکُونُ لَهُ حَیْرَهٌ وَ غَیْبَهٌ یَضِلُّ فِیهَا أَقْوَامٌ وَ یَهْتَدِی فِیهَا آخَرُون[۱۴]
اصبغ بن نباته گوید: خدمت امیر المؤمنین علیه‌السلام آمدم و دیدم آن حضرت متفکر است و زمین را خط می‌کشد، عرض کردم: اى امیرمؤمنان!
چرا شما را متفکر می‌بینم و به زمین خط می‌کشی، مگر به آن (خلافت در روى زمین) رغبت کرده اى؟
فرمود: نه، به خدا، هرگز روزى نبوده که به خلافت یا به دنیا رغبت کنم ولى درباره مولودى که فرزند یازدهم من است فکر مى کردم، او همان مهدى است که زمین را از عدل و داد پر می کند، چنانکه از جور و ستم پر شده باشد. براى او غیبت و سرگردانى است که مردمى در آن زمان گمراه گردند و عده ای هدایت شوند.»
در روایت دیگری حضرت امیر علیه‌السلام فرمودند:
«ثم نظر إلى الأرض ثم قال: وَوَيْحًا لِطُغَاةِ هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ وُلْدِي! كَيْفَ يَسُوقُهُمْ اللّهُ إِلَى الْمَذِلَّةِ سَوْقًا قَسْرِيًّا، وَيُلْزِمُهُمْ الْهَوَانَ إِلْزَامًا قَهْرِيًّا، حَتَّى يَبعَثَ اللّهُ رَجُلًا فِي آخِرِ الزَّمَانِ، وَيَمْلَأُهَا قِسْطًا وَعَدْلًا، فِيُحَارِبُهُمْ سَوْقًا بِالسَّيْفِ وَيُذِلُّهُمْ قَهْرًا وَيُكْسِرُهُمْ كَسْرًا وَيُفَرِّقُهُمْ تَفْرِيقًا، وَيَفْتَحُ اللَّهُ لَهُ فَتْحًا يَسِيرًا. فَذَٰلِكَ هُوَ الَّذِي فِي قَلْبِي.”
سپس حضرت امیر به زمین نگاه کردند و فرمودند: وای بر سرکشان این امت از فرزندان من! چگونه خداوند آنان را به سوی خواری و ذلت سوق می‌دهد، و آنها را به اجبار وادار به پذیرش حق می‌کند، تا اینکه خداوند در آخرالزمان مردی از نسل من برمی‌انگیزد که آنان را با شمشیر به سوی حق سوق می‌دهد، آنان را با قدرت درهم می‌شکند، متفرقشان می‌سازد، و خداوند پیروزی آسانی را برای او فراهم می‌آورد. او همان کسی است که در قلب من تنها و بی‌همتا است.»
(بحار ج۵۱ ص۱۱۹)
امام باقرعلیه‌اسلام می‌فرمایند:
«یَسِیرُ فِیهِمْ بِسِیرَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ، وَیَعْمَلُ فِیهِمْ بِأَعْمَالِهِ
او (حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی) در میان مردم بر اساس سیره امیرالمومنین علی علیه‌اسلام رفتار می‌کند و به اعمال او عمل خواهد کرد.
(بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۵۲، ص ۳۵۲.)
منابع:
۱. نواب لاهیجانی. ۱۳۷۹ .ترجمه نهج البلاغه.ص ۵۰۶
۲. دشتی. ۱۳۸۴ .ترجمه نهج البلاغه.ص ۲۴۹
۳. شیروانی. ۱۳۸۸ .ترجمه نهج البلاغه.ص ۳۱۴
۴. انصاری قمی. ۱۳۴۵ .ترجمه و شرح نهج البلاغه.ص ۱۱۳۲
[۵] .نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸
[۶]. نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰، بند ۳.
۸] – کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص: ۳۰۳
[۹] – همان
[۱۰] – کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص: ۳۰۲
[۱۱] – همان
[۱۲] – کمال الدین و تمام النعمه ؛ ج ۲ ؛ ص۶۴۵
[۱۳] – کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص: ۳۰۴
[۱۴] – الکافی (ط – الإسلامیه) ؛ ج ۱ ؛ ص۳۳۸ و الغیبه (للطوسی)/ کتاب الغیبه للحجه ؛ النص ؛ ص۳۳۶
