بنا به نقل تاریخ، فاطمه کلابیه مشهور به حضرت ام البنین سلاماللهعلیها، دومین یا سومین همسر حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیهالسلام بوده است. در هرحال، مسلم است این ازدواج بعد از شهادت صدیقه کبری صورت گرفته است.
آنچه در زندگی مشترک این دو بزرگوار مطرح است حس وفاداری به یکدیگر و احترام متقابل میباشد. ثمره ازدواج حضرت علی با او، چهار پسر رشید بود به نامهای: عبّاس، عبدالله، جعفر و عثمان، که به دلیل داشتن همین پسران، او را ام البنین، یعنی مادر پسران میخواندند.
فرزندان ام البنین سلاماللهعلیها همگی در کربلا به شهادت رسیدند و نسل ایشان از طریق عُبیداللّه فرزند حضرت ابوالفضل علیهالسلام ادامه یافت.
ویژگیهای مهم مادر پسران
بینش عمیق، دوستی با اهل بیت و دوستی با فرزندان در کنار وظیفه مهم مادری و چونان معلمی دلسوز آموختن باورهای اعتقادی و مسایل مربوط به همسرداری و آداب معاشرت با دیگران از جمله ویژگیهای خاص این بانو است.
در خاندان و تبار پاک ام البنین سلاماللهعلیها چند ویژگی مهم وجود دارد که همگی در وجود عباس علیهالسلام به ظهور رسید:
- شجاعت و دلاوری که در کربلا زیباترین چهره خویش را نمایاند.
- ادب و متانت و عزت نفس که در زندگانی 34 ساله عباس بن علی علیهالسلام به وضوح دیده میشود.
- هنر و ادبیات که ام البنین سلاماللهعلیها از دایی خویش «لبید» شاعر به ارث برده بود و فرزند عزیزش عباس علیهالسلام از مادر ادیبه خود. [البته شاعران دیگری نیز در این خاندان میزیستهاند.]
- ایثارگری و احترام به حقوق دیگران که نمود آن در عشق به ولایت و امامت متجلی شد.
- وفا و پایبندی به تعهدات که در لحظه لحظه حضور فرزندش در کربلا مشهود بود.
سفارش به دفاع از ولایت
روزی ام البنین سلاماللهعلیها وارد اتاق شد. امیرالمومنین علی علیهالسلام را دید که عباس خردسال را روی پاهایش نشانده، آستینهای کودک را بالا زده و بازوانش را میبوسد و به شدت میگرید. ام البنین حیران و نگران علت را پرسید. امیرالمومنین علیهالسلام با اندوه پاسخ داد: به این دو دست نگاه میکردم و آنچه بر سرشان میآید، به یاد میآوردم. تعجب ام البنین به ترس تبدیل شد: مگر چه بر سر دستان پسرم خواهد آمد؟ و پاسخ شنید که از بازو قطع خواهند شد. پرسید: چرا یا علی؟ و آنگاه شرح کربلا را شنید و اینکه دستان فرزندش در راه پسر ریحانه رسول، قطع خواهند شد. گریه امانش نمیداد، اما شکر خدا را میگفت که پسرش فدای سبط گرامی رسول صلیاللهعلیهوآله میشود. علی علیهالسلام مادر عباس را به منزلتی که فرزندش نزد خدا داشت، بشارت داد و گفت که خداوند در عوض دو دست، دو بال به او میبخشد تا با ملائکه در بهشت پرواز کند.[1] لبخند بر لبان دختر حزام نشست با تولّد عبّاس، خانه امیرالمومنین علیهالسلام آمیخته ای از غم و شادی شد: شادی برای این مولود خجسته، و غم و اشک برای آینده ای که برای این فرزند و دستان او در کربلا خواهد بود.
مرا ام البنین نخوانید
بانوانی که از کربلا به مدینه مراجعت کردند، در خانه ام البنین سلاماللهعلیها عزاداری میکردند. آن حضرت اگر چه در کربلا نبود ولی از ناله و گریه قرار نداشت. هنگامی که زنها او را ام البنین خطاب میکردند و تسلیت میدادند میفرمود: «دیگر مرا ام البنین نخوانید…» امام باقر علیهالسلام میفرماید: «آن حضرت به بقیع میرفت و آن قدر جانسوز مرثیه میخواند که مروان با آن قساوت قلب گریه میکرد.» این گریه و زاری حضرت ادامه داشت تا بدرود حیات گفت.
علامه مامقانی مینویسد: از علوّ مقام حضرت ام البنین سلاماللهعلیها همین بس که وقتی بشیر بن جذلم خبر شهادت فرزندانش را به او داد فرمود: رگهای قلبم را بریدی فرزندانم و هر آنچه زیر آسمان است به فدای ابا عبدالله الحسین باد.
آخرین لحظات از عمر شریف این مادر فداکار
چند سالی است که فاطمیه نه در سوم جمادی الثانی که ده روز دیرتر یعنی در سالروز رحلت فاطمه ای دیگر به اتمام میرسد رازی که در این قرابت زمانی میان سالروز پرواز فاطمه صدیقه سلاماللهعلیها و فاطمه کلابیه سلاماللهعلیها وجود دارد بی شک همانا ابراز ارادتی است که ام البنین به زهرا و خانه و خوانواده او داشت چه بسیار که این دومین فاطمه علی خود را کنیز زینبین و پسرانش را غلام حسینین میخواند چه بسیار که که ام البنین تجلی گر ادب شده بود و از عباس در همان حال که کودکی بیش نبود تقاضا کرده بود حسین را نه برادر که مولا خطاب کند.
زندگی سراسر مهر و عاطفه و مبارزه ام البنین رو به پایان بود وآخرین شب زندگی ام البنین بود. فضه خادمه رو به خانم کرد و از این بانو ادب خواست در این آخرین لحظات بالا ترین جمله را به او بیاموزد. ام البنین لب به تبسم گشود و اندکی بعد آرام زمزمه کرد: «السلام علیک یا ابا عبدالله»
ام البنین سلاماللهعلیها را در حال احتضار دید دوید و فرزندان امیرالمومنین علی علیهالسلام را و فرزندان حسین بن علی علیهالسلام را صدا زد.اندکی بعد ندای مادر مادر مدینه را پر کرد. این اولین بار بود که فرزندان و نوادگان فاطمه ام البنین را مادر صدا میکردند و خانم ممانعتی نمی کرد. شاید او را دیگر رمقی نمانده بود تا بگوید:من کنیز فاطمه هستم مرا مادر نخوانید! اما ام البنین دیگر ندای مادر مادر فرزندانش را نمی شنید…
او به عنوان همسر شهید، رسالت خویش را به خوبی به پایان رسانید و فرزندانی تربیت کرد که فدایی ولایت و امامت بودند و هر 4 تن در در کربلا قربانی آرمانهای «ولی» و «امام» خویش شدند و بدین وسیله بر صحیفه تربیت ام البنین امضای سبز مولای متقیان علی علیهالسلام قرار گرفت. پس از کربلا بار رسالت سیاسی و اجتماعی خویش را به دوش گرفت و پیامهای مهم کربلا را به فرداها صادر کرد و ارزشهای معنوی این حماسه عرفانی را زنده نگاه داشت. همسر شهید، مادر چهار شهید و طلایه دار پیام آوران کربلا پس از زینب علیها السلام که لحظه لحظه عمر خویش را با خدای خود معامله کرد و لحظه ای خطا و انحراف در زندگی وی راه نیافت او، بعد از زینب کبری علیهاالسلام دار فانی را وداع گفت، ولی تاریخ نگاران سال ارتحال او را متفاوت نگاشته اند، به طوری که عده ای آن را سال 70 هجری قمری بیان کرده اند و عده دیگری تاریخ وفات آن مادر فداکار را، سیزدهم جمادی الثانی سال 64 هجری قمری دانسته اند که نظر دوم از شهرت بیشتری برخوردار است[2] او در قبرستان بقیع در کنار سبط رسول خدا، امام حسن علیهالسلام، و فاطمه بنت اسد و دیگر چهره های درخشان شریعت محمدی صلی الله علیه و آله به خاک سپرده شد.[3] اگر چه جسم او در خاک است اما روح بلند او و صفات کریمه و عظیمه وی نام او را به بلندای آفتاب زنده نگاه داشته است و در پرتو صفات این بانوی فاضله انسانهایی تربیت شده اند که در تاریخ ماندگار خواهد بود قبر او بُقعه ای از آسمان است و مردان و زنان دین باور به زیارت او میروند تا جرعه ای از دریای بیکران مجد و عظمت او را جویا شوند و کویر تفتیده خویش را حیات بخشند چه زیباست القاب او در میان مسلمانان ام العشق، ام المهتاب، ام الوفاء و غیره …
بخشی از زیارت نامه ام البنین
سلام بر تو ای همسر جانشین رسول اللّه علیهالسلام ؛ سلام بر تو که محبوب زهرایی؛ سلام بر تو ای مادر ماه های درخشان؛ خدا و رسولش را گواه میگیرم
که تو با اهدای فرزندانت و قربانی کردن آن ها در راه آرمان های حسین علیهالسلام جهاد نمودی؛ گواهی میدهم که تو یار و یاور امام علی بن ابی طالب علیهالسلام در سختیها، مشکلات و مصیبت ها بوده ای؛ گواهی میدهم که به خوبی از عهده سرپرستی و نگه داری فرزندان زهرای اطهر علیهاالسلام و ادای امانت ایشان برآمدی؛تو در نزد خداوند از مقام و منزلت بالایی برخورداری؛ سلام بر تو و بر فرزندان شهیدت!
منابع
کتاب زندگينامه مادر مهتاب حضرت ام البنين عليهاالسلام و تقویم شیعی
[1] باقر شریف قرشی، زندگانی حضرت ابوالفضل العباس، ص 31.
[2] محدثات شیعه، دکتر شهلا غروی نایینی، ص 53 تا 44.
[3] عبدالحسین مؤمنی، زندگانی قمر بنی هاشم باب الحوائج، ص137.