آیت الله جوادی آملی در کتاب « فاطمه (سلام‌الله‌علیها) اسوۀ بشر» دلایل شکل‌گیری توطئه علیه خلافت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و مبارزۀ حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) با سکوت، تساهل و تسامح خواص جامعه را بیان کرده است.
مبارزه با تساهل خواص
توطئۀ کنار زدن اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و غصب حقوق سیاسی، اجتماعی و مالی آنان فقط به وسیلۀ فرصت‌طلبی چند تن از اصحاب شکل نگرفت، بلکه حقیقت آن است که تساهل و تسامح اصحاب دیگر موجب شد تا برخی عناصر جاه‌طلب و زیاده‌خواه، اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را از حقوق مسلّم الاهی‌شان محروم سازند… .
آن‌ها به‌عنوان اصحاب نامدار و خواص جامعه با سکوت خود بستر مناسبی را برای شکل‌گیری و به بار نشستن توطئه‌ها فراهم آوردند.
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) آنان را توبیخ کرده و مورد سرزنش‌های آشکار خویش قرار داد و بدین وسیله حجیت اجماع خواص اصحاب در بیعت با خلیفه را از بین برد.
صدیقۀ طاهره (سلام‌الله‌علیها) با این اقدام، اندیشۀ عدالت صحابه را باطل اعلان نمود و اجماع اهل حل و عقد را در تشخیص حق و باطل نادرست شمرد.
از نگاه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) اگر اصحاب، تساهل و کاهلی را کنار نهاده و به‌طور جدی در برابر انحراف‌ها ایستادگی می‌کردند، مشکلات برطرف می‌شد و امور طبق روال صحیح جریان می‌یافت، چنان‌که آن حضرت در میان احتجاجات خود علیه خلیفه به خاطر غصب فدک، رو به انصار کرد و فرمود:
«ای گروه نقیبان و بازوان ملت و حافظان اسلام! این چشم‌پوشی در مورد حق من و این سهل‌انگاری از دادخواهی من برای چیست؟
ـ أَما كَانَ رَسُولُ اللهِ أَبي صلى الله عليه و آله يَقُولُ:
ـ «الْمَرْءُ يُحْفَظُ فِي وُلْدِهِ»؟
آیا پدرم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نمی‌فرمود: [حرمت] هرکس در فرزندان او حفظ می‌شود، چقدر با سرعت مرتکب این اعمال شده‌اید و چه با عجله این بز لاغر آب از دهان و دماغش فرو ریخت؟
در صورتی که شما می‌توانید مرا در آنچه چاره‌جویی می‌کنم کمک کنید و قدرت [حمایت مرا] در آنچه مطالبه می‌کنم و قصد کرده‌ام دارید.
هنگامی که زنان مهاجران و انصار به عیادتش آمدند، تقریباً از آغاز تا پایان سخنانش شوهرانشان را به‌شدت ملامت فرمود و در پایان بیاناتش عواقب شوم بی‌توجهی آنان به وصایای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مورد خلافت را متذکر شده و آنان را از آینده‌ای پر از زورگویی و هرج‌ومرج بیمناک ساخت.
سوید بن غفله می‌گوید: زن‌ها سخنان فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را برای شوهرانشان نقل کردند و آن‌ها برای عرض پوزش نزد آن حضرت آمده و گفتند: اگر ابوالحسن قبل از بیعت با دیگری این مطالب را برای ما می‌گفت، کسی را بر او ترجیح نمی‌دادیم.
حقیقت آن است که آن‌ها شکی در برتری علی (علیه‌السلام) نداشتند و در غدیرخم با آن حضرت بیعت کرده بودند؛ ولی این بار با اتخاذ سیاست تساهل و تسامح عهد خویش را شکستند ازاین‌رو، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) عذر آنان را نپذیرفت و در فرازی از سخنان خویش فرمود:
«[شما در حالی با خلیفه بیعت کردید که] هنوز از عهد و قرار شما (بیعت غدیرخم) چیزی نگذشته بود و شکاف زخم عمیق بود و دهانۀ زخم هنوز به هم نیامده و بهبود نیافته بود؛
هنوز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دفن نشده بود که هرچه خواستید کردید و بهانه آوردید که از فتنه می‌ترسیم؛ اما در آتش فتنه سقوط کردید و به راستی که جهنم بر کافران احاطه دارد.
شما کجا و خواباندن فتنه کجا؟».
منبع: فاطمه (سلام‌الله‌علیها) اسوه بشر، ص۱۷۶
